„Dekameron” Giovanniego Boccaccia – więcej niż tylko zbiór opowieści

„Dekameron” stanowi najbardziej znane dzieło Giovanniego Boccaccia. Książka wywarła ogromny wpływ na literaturę europejską. To sto historii opowiadanych przez dziesięć szlachetnie urodzonych osób, które chronią się przed zarazą pod Florencją. Każda ma za zadanie wymyślić jedną opowieść dziennie. Ich historie traktują o miłości, flirtach, zdradach oraz ludzkich charakterach. Dzieło Boccaccia było wielokrotnie adaptowane. Niedawno na podstawie zbioru nowel powstał serial. Produkcja luźno nawiązuje do książki. To dobra okazja, by przyjrzeć się bliżej słynnemu dziełu literatury włoskiej.

Co kryje w sobie „Dekameron”? Oto ciekawostki literackie o arcydziele Giovanniego Boccaccia.

Portret Boccaccia autorstwa Raffaella Sanzia Morghena według Vincenza Gozziniego, 1822, Wikipedia

Boccaccio – autor „Dekameronu”

Giovanni Boccaccio był włoskim pisarzem, twórcą nowożytnej nowelistyki. Studiował prawo, był dyplomatą, przebywał na dworze królewskim. Większość życia spędził jednak we Florencji. Poświęcił życie literaturze. Pozostawił po sobie ogromny dorobek: poematy, powieści miłosne, wiersze. Pisarz był przyjacielem Petrarki i znawcą Dantego. Boccaccio to wybitny przedstawiciel renesansu włoskiego.

Autora ceniono za świeżość, oryginalność, ciekawych bohaterów. Najsłynniejszym dziełem Boccaccia jest „Il Decamerone”. Książka należy do klasyków literatury światowej. Do powstania dzieła przyczyniły się niepospolity zmysł obserwacji autora i jego twórcza wyobraźnia. Utwory księgi uznawane są za cenne nie tylko ze względu na wartość literacką, ale też to, że dają wgląd w życie, obyczaje oraz mentalność ludzi w epoce renesansu.

Il Decamerone, 1492, Wikipedia

Nowela – oznacza „nowość”

Nowela, wł. novella, oznacza nikomu nieznaną wcześniej fabułę. Ludzie od zawsze łaknęli intrygujących opowieści. Najlepiej osadzonych w świecie, który ich otaczał. Początków noweli należy upatrywać w tradycji ustnej. Korzenie jej sięgają starożytności. Powinna mieć przejrzystą strukturę, punkt kulminacyjny, puentę.

Nowela to krótki utwór literacki, pisany prozą. Charakteryzuje się niewielką objętością, jednowątkową fabułą, zwartą akcją. Obecny jest w niej wszechwiedzący narrator. Utwór zazwyczaj nie zawiera rozbudowanych opisów i pogłębionej charakterystyki postaci. Typowy dla noweli jest motyw, który zyskuje symboliczne znaczenie. Do klasyki nowelistyki europejskiej zalicza się właśnie „Dekameron” Boccaccia.

„Dekameron”, 2022, Wydawnictwo Mg

„Dekameron” – księga dziesięciu dni

„Dekameron” stanowi cykl stu nowel o różnej tematyce. Opowiadane są przez dziesięciu narratorów, którzy sami są bohaterami cyklu. Nazwa dzieła oznacza po grecku „Księga dziesięciu dni”. Zbiór podzielony jest na 10 części, zwanych Dniami, z których każda liczy po 10 utworów.  Dzieło zostało napisane prawdopodobnie między 1349 a 1353 roku. Wydano je po śmierci autora. To jedna z najsłynniejszych książek doby renesansu.

Tematyka zbioru jest zróżnicowana i śmiała. Czytelnik znajdzie tu opowiadania o ludzkich przywarach, nowele pikantne, historie nieprawdopodobne, opowieści o romansach i flirtach czy opowiastki będące pochwałą intelektu, przebiegłości oraz dowcipu. Budowa „Dekameronu” nawiązuje do „Księgi tysiąca i jednej nocy”. Boccaccio odwoływał się też do wielu gatunków literackich, takich jak baśń, przypowieść, mit, romans rycerski.

Opowieści są często zabawne, frywolne, rubaszne, ale też przekazujące życiowe lekcje. To barwny opis życia we Włoszech w połowie XIV wieku. Mamy tu obraz obyczajów i szeroko interpretowane pojęcie miłości. „Amore” przedstawiona została zarówno w wymiarze duchowym (romantycznym), jak i cielesnym, często śmiałym, bezpruderyjnym.

Ilustracja z książki „Natural history of the birds of central Europe”, Johann Friedrich Naumann, 1905, Wikipedia

Sokół noweli – teoria z literaturoznawstwa

Jedną z popularniejszych opowieści „Dekameronu” jest nowela „Sokół”. To historia o miłości, gdzie uczuciowe szczęście zostaje osiągnięte po licznych trudach i niepowodzeniach. Tytuł odnosi się do ptaka myśliwskiego, będącego własnością jednego z bohaterów. Opowieść jest krótka, zaskakująca, zakończona happy endem.

Używany w literaturoznawstwie termin „sokół noweli” (inaczej: teoria sokoła) oznacza najistotniejszy motyw utworu. Nawiązuje właśnie do „Sokoła” Boccaccia. Według „teorii sokoła” nowela powinna mieć centralny motyw, wokół którego dzieje się akcja. Wielu pisarzy inspirowało się twórczością Boccaccia i tą właśnie nowelą, uznawaną za wzorcową dla gatunku. W Polsce na „teorii sokoła” opierał się m.in. Bolesław Prus.

Lauretta, jedna z bohaterek „Dekameronu”, Jules Lefebvre, 1850, Wikipedia

Czarna śmierć – epidemia dżumy

Tłem opowieści jest prawdziwe wydarzenie. Tragiczna epidemia dżumy w Europie z XIV wieku. Prolog książki wprowadza czytelników w sytuację. Dżuma dziesiątkuje mieszkańców Florencji. Boccaccio dokładnie, naturalistycznie opisuje objawy choroby. A ludzie w obliczu zarazy zachowują się różnie. Niektórzy rzucają się w wir uciech doczesnych, chcą zapomnieć o nieszczęściu, inni uciekają z miasta… Dziesięcioro młodych arystokratów wybiera oba te rozwiązania.

W książce historie opowiada siedem panien i trzech młodzieńców. Schronili się w podmiejskiej willi przed szalejącą zarazą. By umilić sobie czas, młodzi ludzie opowiadają sobie opowieści. Każdy inną. Przede wszystkim mówią o miłości, która dotyczy wszystkich.

Niepewność przeżycia kolejnego dnia powoduje u nich chęć „życia chwilą”. I tak mija im czas. „Dekameron” pokazuje, że los jest zmienny oraz kapryśny, a tym, co pomaga człowiekowi przetrwać, jest umiejętność życia chwilą (carpe diem), humor oraz korzystanie z przymiotów rozumu.

Plakat serialu „The Decameron”, 2024, Filmweb

„The Decameron” – serial Netflixa

„Dekameron” od wieków bawi i gorszy liczne grono odbiorców. Książka Boccaccia w 1559 r. znalazła się w Indeksie Ksiąg Zakazanych. Przez lata tytuł miał status dzieła nieobyczajnego. Książkę wielokrotnie cenzurowano, redagowano na nowo. Po wiekach dzieło jednak doceniono. „Dekameron” stał się kanoniczną lekturą szkolną. Opowiadania Boccaccia wielokrotnie adaptowano na potrzeby teatru, filmu, telewizji. Dzieło wciąż inspiruje i zaskakuje aktualnością.

Najnowsza adaptacja włoskiego klasyka to serial Netflixa. „Dekameron” z 2024 roku to satyra kostiumowa i czarna komedia. Szokuje, brzydzi, bawi. To serial dla widza dorosłego. Wino leje się strumieniami, trwa walka o przetrwanie, nie stroni się od erotyki. Produkcja jest bardzo luźno oparta na dziele Giovanniego Boccaccia. W serialu grają aktorki znane z takich seriali jak „Dziewczyny”, „Sex Education” i „Derry Girls”, w tym Zosia Mamet.

Autorka produkcji „The Decameron” wpadła na jej pomysł podczas pandemii koronawirusa. W serialu podejmuje m.in. temat klasowych nierówności, moralności elit czy chaosu informacyjnego podczas kryzysu. Współczesna interpretacja arcydzieła Boccaccia to nie jest serial dla każdego. Z pewnością jednak prócz rozrywki, dostarcza też nieco refleksji. Prawdziwego „Il Decamerone” tam niewiele, serial może jednak być zachętą do tego, by sięgnąć do źródła i zobaczyć, co współczesny odbiorca wyczyta z „Dekameronu”. Dzieło Giovanniego Boccaccia potrafi zaskoczyć!

XVI-wieczny portret Giovanniego Boccaccia, Szkoła florencka, Wikipedia

autor: Urocznica, źródła: m.in. encyklopedia.pwn.pl, wolnelektury.pl, wikipedia.org, klp.pl, zpe.gov.pl, vogue.pl, zdjęcia: Wikipedia (foto główne: Salvatore Postiglione, 1906 r., scena z „Dekameronu”, Wikimedia), Filmweb, mat. pras. Wydawnictwa Mg

Recenzja: „Koliber” Sandro Veronesi