„Balladyna” Słowackiego – 8 ciekawostek i informacji

5 września odbędzie się finał Narodowego Czytania. W tym roku lekturą jest „Balladyna” Juliusza Słowackiego. Z tej okazji warto przyjrzeć się bliżej temu utworowi. Oto najważniejsze informacje na temat jednego z najpopularniejszych dzieł polskiego romantyzmu.

Na pomysł napisania „Balladyny” Słowacki wpadł w roku 1834. W druku utwór ukazał się w 1839 roku. Współcześni podobno początkowo przyjęli dzieło dość chłodno, tylko Krasiński wyrażał się o dramacie entuzjastycznie. Wtedy nikt nie spodziewał się tego, że „Balladyna” w późniejszych czasach zostanie okrzyknięta utworem wybitnym.

Słowacki z misją

Dzieło powstało na emigracji. Trwały wówczas dyskusje na temat przyczyn niedawnej klęski powstania oraz debaty nad wspólną historią oraz przyszłym losem narodu.  Słowacki połączył w swoim utworze realizm i fantastykę. Sięgnął do legendarnych dziejów Polski, bo uważał, że jego naród potrzebuje takiego dzieła. Uniwersalna, choć osadzona na tle baśniowych dziejów, opowieść o dwóch siostrach, Balladynie i Alinie, zyskała ogromną popularnością. Czym się wyróżnia?

zdjęcie: rękopis „Balladyny” z 1834 r., Wikipedia

Dramat, który ocieka krwią

„Balladyna” należy do najkrwawszych dramatów Słowackiego. W pięciu aktach tej literackiej baśni śmierć zabiera niemal wszystkie postacie wmieszane w akcję. Zazwyczaj bohaterowie giną w okrutny sposób. Przykładowo: Stara Wdowa umiera po torturach,  a Balladynę śmiertelnie razi piorun.

Dedykacja dla Krasińskiego

Przedmowa ujęta jest w formę listu dedykacyjnego do Krasińskiego, z którym autor się przyjaźnił i wymieniał serdeczne listy. To komentarz autorski, w którym Słowacki podpowiada czytelnikowi, jak się odnieść do lektury. Zaznacza, że dramatem rządzą ironia, śmiech, anachronizm, dystans, gra oraz niejednoznaczność.

Igraszki z Szekspirem

W „Balladynie” Słowacki daje popis opanowania technik szekspirowskiego dramatu. Wielokrotnie nawiązuje do angielskiego dramaturga, bawi się i parodiuje jego konwencję. W jego utworze pobrzmiewają echa „Makbeta”, „Króla Leara” oraz „Snu nocy letniej”. Według historyka literatury polskiej Wiktora Weintrauba: „Balladyna” to równoczesne naśladowanie oraz przedrzeźnianie Szekspira.

Baśniowy złoczyńca

Tytułowa bohaterka to sprawca złego, typowy baśniowy czarny charakter. Śmiała, zmysłowa, ambitna, dumna, sprytna, porywcza. Brak jej rozeznania własnej winy. Można jej przypisać niektóre cechy gotyckiego łotra. Tytułowa bohaterka jest wszak bezwzględna, okrutna, pozbawiona uczuć rodzinnych oraz empatii. Zostaje, jak przystało na zbrodniarza, należycie ukarana.

Nowatorskie rozwiązania

„Balladyna” była jednym z dzieł wytyczających nowe formy polskiego dramatu romantycznego. Wiktor Weintraub nazwał ją „na swój sposób prekursorką dzisiejszego teatru groteski i absurdu”. Utwór wymyka się prostym interpretacjom oraz definicjom. Można powiedzieć, że jest to anty-tragedia oraz anty-baśń. Historyk i krytyk literacki Krzysztof Biedrzycki stwierdził, że: „istota Balladyny polega na tym, że jest to dramat zbudowany na niejednoznaczności i ambiwalencji”.

Dzieło popularne

Dramat Słowackiego należy do tych dzieł romantycznego autora, które stale są chętnie czytane, komentowane, wystawiane oraz włączone do kanonu lektur szkolnych. Utwór bywa też interpretowany na różne sposoby. Wg jednej z tez dramat traktuje o mocy zła, według innej jest satyrą na imperium carów. O utworze mówiono nawet jako o dziele antyfeudalnym. Możliwość różnorodnych interpretacji oraz elastycznego dopasowywania lektury do różnych dyskursów, czyni ją prawdopodobnie tak lubianą oraz popularną propozycją czytelniczą.

Literacka zabawa

Utwór Słowackiego jest zabawą z formą i konwencjami tradycji literackiej. Lektura „Balladyny” to wyzwanie intelektualne oraz estetyczne. „Poemat ten wywierał i wywiera tak silny wpływ i tętni taką siłą poezji, że urokowi jego ulegali wszyscy, że pomimo ciężkich zarzutów, jakie niejeden z krytyków stawiał, zaliczano go zawsze do najpiękniejszych utworów Słowackiego” – tak pisał o nim polonista, historyk literatury Wojciech Grzegorzewicz.

Malinowy konkurs

W utworze – siostry Alina i Balladyna współzawodniczą w zbieraniu malin. Ta, która pierwsza uzbiera pełny dzbanek, wyjdzie za mąż za Kirkora. Wygrywa Alina, ale druga dziewczyna zabija ją nożem. Tu zawiązuje się fabuła dramatu. Co ciekawe, wątek zawodów w zbieraniu owoców Słowacki zaczerpnął z utworu „Maliny” Aleksandra Chodźki. Obaj literaci skorzystali z dawnych pieśni oraz legend, w których wcześniej pojawiał się ten motyw.

Balladyna: nieustające źródło inspiracji

Dzieło Słowackiego wywarło duży wpływ na polską muzykę, malarstwo oraz rzeźbę, a liczne inscenizacje dramatu, zrealizowane przez wybitnych reżyserów i aktorów, cieszyły się ogromnym zainteresowaniem. Obecnie, mimo upływu wieków, utwór wciąż zaskakuje oraz budzi zainteresowanie różnych środowisk.

Nic dziwnego, że dramat Słowackiego został wybrany na tegoroczną lekturę Narodowego Czytania. W trudnych czasach potrzebujemy wielkich dzieł, które jednoczą nas zachwytem nad pięknem polskiej literatury oraz pokazują zwycięstwo dobra nad złem. Balladyna na końcu ginie od uderzenia piorunem. To wyraz wiary autora w sprawiedliwość, która zawsze winna zatriumfować oraz to, że zło… musi w końcu zostań ukarane.

obraz: „Balladyna” Wojciecha Gersona, 1900, Wikipedia

źródła: “Balladyna, czyli zabawa w Szekspira”, W. Weintraub, Pamiętnik Literacki; „Straszno i śmieszno. Balladyna Juliusza Słowackiego i jej lektura w szkole”, K. Biedrzycki, Postscriptum Polonistyczne; „Balladyna Juliusza Słowackiego: (dokończenie)”, W. Grzegorzewicz, Pamiętnik Literacki; „Balladyna Juliusza Słowackiego w estetycznych kontekstach epoki. Genealogia – Koncepcja Piękna – Idee”, E. Świderska, Uniwersytet w Białymstoku; „Balladyna”, Komnetarz, T. Nittman , „Vita” Lwów 1928 ; klp.pl/balladyna/

autor: Urocznica, zdjęcia: pixabay, obraz „Balladyna” Wojciecha Gersona, 1900, Wikipedia