Ciekawostki o biedronce, czyli obrazy bożej krówki w kulturze i literaturze

Biedronka, boża krówka, siedmiokropka… Drobny chrząszcz, zwykle czerwony w czarne kropki. Ten niewielki owad pojawia się w piosenkach, wierszykach, rymowankach. Powszechnie mówi się, że jest pożyteczny i przynosi szczęście. Zazwyczaj budzi uśmiech oraz sympatię. Co jeszcze wiadomo o biedronce? W naszej literaturze i kulturze ten owad ma szczególne znaczenie. Dlaczego? Zachęcam do lektury poniższego tekstu. Znajdziecie tu kilka interesujących faktów. Oto ciekawostki o biedronce!

Wiosną te owady budzą się z zimowego snu i potem rozpoczynają gody, więc można spotkać je na każdym kroku. „Powiadają, że kiedy biedronka usiądzie na przykład na ręku, na bluzce, na pledzie podczas wakacji, to przynosi szczęście. Zatrzymana na dłużej nie wróży niczego dobrego. Cieszymy się, że jest i chcemy, żeby uciekła”: napisał kiedyś Jan Twardowski w tekście „O biedronce”.

Pixabay

Owady wśród nas, czyli dzielne biedronki

Spotkanie z biedronką może być pretekstem do refleksji nad rolą drobnych zwierząt w naszym życiu. Owady żyją blisko nas i są najmniejszymi istotami, z którymi wciąż zmuszeni jesteśmy się konfrontować. Niektóre lubimy bardziej, inne mniej, ale musimy przyznać, że pełnią ważną rolę w naszej tradycji literackiej oraz kulturowej. Mają często funkcje symboliczne. Co dokładnie oznaczają? Mrówki i pszczoły są pracowite i mądre, motyle wolne, kruche oraz lekkomyślne, mucha uprzykrza życie, ćmy wiążą się z przemijaniem. W wierzeniach ludowych świetliki są duchami przodków. Szarańcza to symbol żarłoczności i zniszczenia, pasikonik – niefrasobliwości. Biedronki… kojarzą się ze szczęściem.

Co z codziennością? Rodzime boże krówki bywają bardzo pożyteczne dla człowieka, bo ich pożywieniem są inne owady roślinożerne. Co zjadają biedronki? Np. mszyce, przędziorki, larwy muchówek. Biedronki wykorzystywane są przez to w biologicznym zwalczaniu szkodników. W związku z tym pojawiają się często w bajkach dla dzieci, jako dzielne wojowniczki, które walczą z okrutnymi mszycami niszczącymi rośliny ogrodowe. Ile żyje biedronka? Zazwyczaj 14-16 miesięcy. To dość długo jak na owada. W Polsce najczęściej występuje biedronka siedmiokropka. Niestety jest zagrożona przez kuzynki z zagranicy. Biedronki azjatyckie są gatunkiem inwazyjnym i wypierają nasze siedmiokropki. Tymczasem to one, rodzime czerwono-czarne chrząszcze, są często bohaterami słynnych polskich rymowanek, piosenek i wierszy. Warto przyjrzeć się im bliżej.

Ciekawostki o biedronce

Boża krówka jako symbol

Biedronka pojawia się w dawnych, ludowych wierzeniach o słońcu. Czego symbolem jest boża krówka? „Znana w folklorze dziecięcym rymowanka Biedroneczko leć do nieba jest echem dawnej modlitwy do słońca –  tak twierdzi Dorota Simonides. Według niej potwierdzeniem tej tezy jest szacunek okazywany biedronce: nie wolno było jej zabijać, ani zrzucać z palca, lecz łagodnie strzasnąć, aby poleciała do nieba. Biedronka była personifikacją słońca”: można przeczytać w tekście „Etnografia Lubelszczyzny – ludowe wierzenia o słońcu” Magdaleny Wójtowicz na stronie ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”.

„Wierzono dawniej, że biedronka to gość z nieba, który, wracając, może zanieść tam nasze życzenia. Ślad tych wierzeń został nie tylko w języku polskim, w którym biedronka jest też bożą krówką. W języku niemieckim nazywa się ją Marienkaefer – chrząszczem Maryi, w angielskim Ladybird – ptaszkiem Naszej Pani, a we francuskim bête à Bon Dieu – stworzeniem Dobrego Boga”: podpowiada Maria Krajewska z poradni Słownika języka polskiego PWN.

Pixabay

Nasze owady w literaturze

„Owady pospolicie występują na kuli ziemskiej; ich kształt, kolor, rozwój, a także znaczenie fascynowały od najdawniejszych czasów nie tylko przyrodników, ale także filozofów, artystów, muzyków, pisarzy…”: pisze Jerzy Wiśniewski w tekście „Owady jako źródło inspiracji w kulturze i sztuce”. Pojawiają się nie tylko w utworach dla dzieci. Można je znaleźć np. w literaturze dotyczącej wydarzeń wojennych czy tekstach z nurtu fantastyki. O owadach pisało wielu naszych znanych twórców, m.in. Białoszewski, Brzechwa, Ficowski, Gałczyński, Herbert, Iłłakowiczówna, Karpiński, Krasicki, Kulmowa, Leśmian, Miłosz, Morsztyn, Potocki, Różewicz, Staff, Szymborska, Twardowski, Wat. Owady pojawiają się np. w wierszach Anny Świrszczyńskiej, dawnej poezji erotycznej, w IV części „Dziadów” i „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza.

Znajdują często miejsce w dawnych bajkach z morałem (nie tylko dla dzieci). Pojawiają się tam m.in. pszczoły, mrówki, muchy, osy, pchły, bąki, komary, czasem i pajęczaki. W polskich bajkach ludowych szczególne miejsce zajmują pszczoły i mrówki. Wszystko ze względu na pozytywne skojarzenia – pracowitość i życie w zorganizowanej grupie. Pszczoły nazywane są tam „bożymi robaczkami”. Zapewniają bogactwo, są cenne. Owady bywają też komiczne. Na przykład: w dialogach, takich jak rozmowa bąka z komarem.

Bajki z motywem owadów często służą wykpieniu negatywnych cech charakteru, pokazania relacji między zwierzętami, ludźmi i roślinami. Niekiedy uzmysławiają przewagę niepozornych istot nad większymi od siebie stworzeniami. W niektórych przekazach owadzią postać przyjmują ukarani nieuczciwi ludzi. Owady pojawiają się też w zagadkach i dowcipach. Powszechnie stosujemy też wiele powiedzeń nawiązujących do owadów np. „leci jak pszczoła do miodu”, „upił się jak bąk”, „z kwiatka na kwiatek jak motyl”, „szczupła jak osa”. A co z biedronką? Ona też zajmuje w naszej literaturze ważne miejsce. Boża krówka szczególną rolę pełni w rodzimej poezji.

Pixabay

Ciekawostki o biedronce w poezji

Polska liryka i biedronki to całkiem obszerny temat. Bożym krówkom swojego literackiego pióra użyczyło wielu znanych twórców. Wanda Chotomska napisała kiedyś wiersz „O poecie i biedronce”. Znany jest tomik poetycki Jana Szubera o tytule „Biedronka na śniegu”. „Do biedronki przyszedł żuk,/ W okieneczko puk-puk-puk”: tak zaczyna się utwór „Żuk” Jana Brzechwy. Inny wiersz poety ma tytuł „Konik polny i boża krówka”. W utworze oba owady idą „ku Kalatówkom”. „Czer­wo­na w czar­ne krop­ki boża krów­ka/ szła po bez­dro­żach pe­le­ryn­ki na­raz/ dwie pary skrzy­deł otwarł­szy fru­nę­ła”: tak kończy się zaś wiersz „Biedronka” Adama Ważyka.

 Konstanty Ildefons Gałczyński siedząc kiedyś w szczecińskiej świetlicy dla artystów (13 Muz) napisał wiersz zainspirowany obrazem wiszącym na ścianie. Uważał go za niezwykle szpetny, a ozdoba ta przedstawiała… wielką biedronką. Tak powstała słynna „Satyra na bożą krówkę”, utwór powszechnie znany i lubiany. Jedna z jego strof brzmi: „bo człowiek chciałby się skoncentrować,/ a ot bożą krówkę obserwować musi,/ a czas ucieka”.

 Jan Twardowski mówił, że jego symbolem jest boża krówka. Podobno lubił to stworzenie, bo jest wesołe, dowcipne i ma kropki. Czerwono-czarne owady zasiedlają wiele jego utworów. W jednym z wierszy prosił by nazywać go „Janem od Biedronki” („Modlitwa do świętego Jana od Krzyża”), a w innym marzył by „być biedronką co uklękła w słońcu/ Bez adresu imienia nazwiska” (Do albumu). Napisał też m.in. utwór o tytule „Mrówko ważko biedronko”.

„Biedroneczki są w kropeczki i to chwalą sobie/ U motylka plamek kilka służy ku ozdobie”: chyba każdy kojarzy ten utwór, chociażby z lat przedszkolnych. Nie wszyscy jednak wiedzą, że w 1964 roku na II Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu ta piosenka w wykonaniu Kasi Sobczyk otrzymała nagrodę publiczności. Żartobliwy utwór  “Biedroneczki są w kropeczki” napisała zaś dwójka literatów –  poeta, autor piosenek i tekstów kabaretowych Artur Tur oraz pisarka, tłumaczka oraz autorka piosenek Agnieszka Feill.

I tak w wielkim skrócie przedstawia się sprawa biedronek w polskim świecie przyrody, kultury, literatury… Lubicie boże krówki? Znacie jakieś ciekawostki o biedronce? 

autor: Urocznica, źródła: poezja.org, wiersze.juniora.pl, wiersze.doktorzy.pl, sp.spr.edu.pl, olijp.pl, biomap.pl, bajka.umk.pl, sjp.pwn.pl, teatrnn.pl, swiatkwiatow.pl, wikiquote.org

3 książki na wiosnę – klasyka pełna kwiatów