Magia przedmiotów: wachlarz

Pergamin, jedwab, drewno, pióra, haft, koronka, cekiny… Wachlarz to płaski, lekki przedmiot, służący do wytworzenia przepływu powietrza (np. do chłodzenia twarzy). W Europie dziś już niemalże wyszedł z użycia. W Azji wciąż jest podobno popularnym przedmiotem codziennego użytku. Jego zwiewne piękno zachwyca i intryguje. Warto temu przedmiotowi przyjrzeć się bliżej. Ma w sobie pewną magię!

Kiedyś był to nieodłączny atrybut każdej kobiety. Dawał odrobinę wytchnienia, ale nie tylko! Jakie sekrety kryje w sobie „kobiece berło”? Nie zaszkodzi to sprawdzić.  Zapraszam na kolejny tekst z cyklu „Magia przedmiotów”.

Pexels

Pexels

Przedmiot niezwykły

Wachlarze posiadały ogromne znaczenie w kulturze europejskiej oraz azjatyckiej! A inspirowane były podobno przedmiotami z kultury afrykańskiej… Wachlarze nie tylko chłodziły, były modnymi dodatkami, ale też znakami statusu społecznego oraz elementami etykiety i komunikacji. Miały również znacznie symboliczne. A niekiedy ceremonialne!

Dziś ich rola jest mniejsza niż kiedyś, ale wciąż warto się nimi interesować. Nieco inne są też wachlarze świata zachodniego od wschodniego. Przedmioty te mają różne formy i konstrukcje. Rozkładane, okrągłe, chorągiewkowe, proste, plisowane, półkoliste, w kształcie liścia, na uchwycie… Ich świat jest barwny, bogaty, fascynujący! Warto znać choć kilka ciekawostek na tematy tych wyjątkowych przedmiotów.

Pexels

Pexels

Krótki rys historyczny

Historia wachlarzy jest bogata i ciekawa z punktu widzenia obyczajów, sztuki czy kultury. Przez tysiąclecia pełniły wielorakie i ważne funkcje. Dawniej służyły one do ochłody, odpędzania insektów, rozniecania ognia, usuwania ze zboża drobinek brudu… Pojawiały się jednak nawet podczas wielkich ceremonii, np. w procesjach kościelnych. Istniały też wachlarze bojowe, służące jak broń. Były również oczywiście atrybutem dam oraz ozdobą salonów wyższych sfer. Co jeszcze o nich wiadomo? Najwcześniejsze przedstawienia wachlarza pochodzą ze starożytnego Egiptu. Około XVI wieku przedmioty te pojawiły się w Europie. Sprowadzano je z Chin i Japonii. Później popularne u nas stały się też weneckie wachlarze.

W Europie przedmioty te często były bogato zdobione i dekorowane. Niektóre miały wiele wspólnego z biżuterią oraz złotnictwem. Pojawiały się na nich też np. motywy mitologiczne, marynistyczne, przyrodnicze, orientalne, sielankowe, biblijne, miłosne. U schyłku XVIII modne były sceny z aktualnych wydarzeń! „Dla kobiety wachlarz to berło, które pozwala jej władać światem”: tak mówiono w dawnych wiekach.

Na popularyzację wachlarzy wpłynęły władczynie: Katarzyna Medycejska i Elżbieta I Tudor. To one uczyniły te przedmioty wyjątkowymi. Jedną z piękniejszych kolekcji wachlarzy miała właśnie królowa Anglii Elżbieta I. Chętnie się z nimi też portretowała! A Ryszard Lwie Serce umieścił nawet wachlarz w swoim herbie! Koronowane głowy uwielbiały te przedmioty. Na dworze króla Francji Ludwika XIV modne były np. wachlarze dekorowane śmiałymi scenkami obyczajowymi.

Podobno słynna markiza de Pompadour była pomysłodawczynią wachlarza domino. Przedmiot z wyciętymi otworami, umożliwiał damie obserwowanie otoczenia, samej będąc niezauważoną. Z kolei w wachlarzu używanym przez Marię Antoninę zamontowano soczewkę, która służyła królowej jako okulary. Podobno w sposób najbardziej wyrafinowany używano tego przedmiotu właśnie na dworze francuskim. Pisarka i filozofka Madame de Staël pisała, że „jeden ruch wachlarza wystarczał, aby odróżnić księżniczkę od hrabiny, a baronessę od mieszczki”.

Wachlarz nigdy nie był wyłącznie przedmiotem użytkowym! W Europie wiele mówił o statusie społecznym i był pomocny w komunikacji towarzyskiej. W Azji do tej pory jest rekwizytem w tradycyjnym tańcu oraz teatrze. Na Dalekim Wschodzie wykorzystywano wachlarze dawniej także w walce. Bywały narzędziem w boju! Podkreślały też rangę urzędników państwowych. Dworska etykieta opisywała nawet, jak się nimi posługiwać! Podobno w każdym miesiącu używano innego rodzaju wachlarzy. Często na azjatyckich przedmiotach tego typu pojawiały się też motywy przyrodnicze oraz symboliczne (np. żurawie – długowieczność, storczyki – wytworność).

W Europie w XVIII w. rozwinął się „sekretny język wachlarza”. Był to sposób komunikacji, za pomocą którego damy kokietowały oraz uwodziły mężczyzn. Królowa Szwecji Luiza Mirck powołała nawet do życia Zakon Wachlarza! Sekretny język działał niczym tajny szyfr. Tajemnica tkwiła w sposobie poruszania wachlarzem… Odpowiednie ustawienie tego przedmiotu wyrażało zamiary, uczucia i stan ducha. Wachlarz wykorzystywano do aranżowania schadzek! Był nośnikiem informacji i elementem wysublimowanej gry miłosnej. Służył salonowym flirtom. W Londynie i Paryżu mowy wachlarzy uczono nawet w specjalnych akademiach. Kobiety bardzo się tym interesowały!

Wachlarze były też popularne w XIX wieku. Niektóre z nich były dekorowane zasadami gier, słowami piosenek czy figurami tanecznymi. Istniał podział na wachlarze lekkie i koronkowe noszone przez młode dziewczęta i ciężkie, bogato zdobione dopasowane do dojrzalszych, eleganckich dam. Przedmioty te były również inspiracją. Pojawiały się w różnych wytworach sztuki oraz kultury.

W Polsce wachlarze także były szalenie popularne. Przedmioty z papieru lub tkanin pokrywano różnorodnymi malowidłami. Bywało, że zajmowali się tym nawet najwięksi artyści, np. Wojciech Kossak! Salony, teatry i sale balowe były wtedy miejscami, gdzie panie chwaliły się najmodniejszymi modelami wachlarzy. To nie wszystko! Sekretny język wachlarza również był znany na polskich salonach,  w roku 1823 pisano o tym w „Kurierze dla Płci Pięknej”.

Przedmioty te zaczęły wychodzić z mody na początku XX wieku. Wojny spowodowały rozluźnienie etykiety i zmianę roli kobiet. Świat wachlarzy się skurczył. Dziś kojarzą się u nas głównie z balami przebierańców, karnawałem, dekoracją wnętrz, teatrem. To środek wyrazu w niektórych tańcach europejskich, np. flamenco. W czasach współczesnych ich największym propagatorem był chyba śp. Karl Lagerfeld, który zrobił z wachlarza swój znak rozpoznawczy i nieodłączny element stroju. Pewna polska posłanka i wykładowczyni jest też znana z używania tego przedmiotu… w sejmie.

Pexels

Pexels

Symbolika przedmiotu

„Z radością patrzę/ na biały wachlarz/ mego kochanka”: napisał przed wiekami Yosa Buson, japoński poeta haiku i malarz. Przedmiot ten był symbolem dostatku, wykwintności, kokieterii i ars amandi. Swego czasu wachlarze były też jak małe dzieła sztuki. Wykonywali je oraz zdobili szanowani i uznani artyści.

Wachlarze mają do zaoferowania znacznie więcej niż tylko ulgę w gorące dni! Ich historia, pozycja w kulturze oraz symbolika czynią z nich przedmioty magiczne. Niezwykłe. Dlatego też powstawały np. wachlarze pamiątkowe, personalizowane czy stylizowanie, którym dziś często przyglądamy się w muzeach.

Rola tych przedmiotów w świecie jest niewielka, ale wciąż istotna. Ich sekretny język mamy możliwość podziwiać podczas pokazów niektórych tradycyjnych tańców, a także w operach, operetkach, teatrach czy na małych lub dużych ekranach. Na co dzień – już bardzo rzadko, choć czasami się to zdarza.

Wachlarz to wciąż piękny i oryginalny dodatek na upalne dni, który może pozwolić wyróżnić się z tłumu. Przedmioty te mogą być też ciekawą, modną ozdobą wnętrza. To również świetny rekwizyt fotograficzny! Warto znać ich wyjątkową wymowę.

„Przy pomocy wachlarza można było powiedzieć <<kocham cię>> albo <<Jestem zaręczona, nie bądź uparty>>, albo <<jestem zazdrosna>>. Także w czasie rewolucji francuskiej pewne wiadomości polityczne przekazywano sobie za pomocą wachlarzowego kodu”: tłumaczyła kiedyś Marta Stebnicka w artykule „Cacka z szylkretu”. Czy to nie jest niezwykłe?

To tylko garść ciekawostek. Temat jest znacznie obszerniejszy i wielowątkowy. Można by pisać oraz mówić o wachlarzach nieskończenie…

Pexels

Pexels

PS Macie może w swojej garderobie wachlarz? Dajcie znać w komentarzach!

autor: Urocznica, źródła: wikipedia.org, poranny.pl, sztukkilka.pl, muzeum.leszno.pl, pismofolkowe.pl, wiadomosci.onet.pl, weranda.pl, e-teatr.pl, salontradycjipolskiej.pl, czasopisma.kul.pl, zdjęcia: Pexels

Która próba złota jest najlepsza?

Jak wybrać pierścionek zaręczynowy?