Młoda Polska Babska, czyli literackie entuzjastki, emancypantki i siłaczki

Nie każdy wie, czym była „Młoda Polska Babska”, a to zjawisko wyjątkowe na tle literatury europejskiej! Zbliżający się Dzień Kobiet jest doskonałą okazją, by poznać ten termin bliżej. Przełom XIX i XX wieku był bardzo trudnym czasem dla pisarek. Przyniósł jednak wiele zmian na lepsze. To wtedy kobiety zyskały silny, mocny i stały głos w literaturze. Ogromny wkład miały w to polskie pisarki: prozaiczki, poetki i publicystki. To one utorowały drogę wielu odważnym, niezależnym autorkom dzisiejszych czasów.

U schyłku XIX i na początku XX wieku nastąpiło nasilenie twórczości kobiecej. Duży udział miały w tym pisarki i poetki młodopolskie. Zjawisko jest na tyle ciekawe, że temat ten podejmują w swoich pracach naukowych nie tylko krajowi, ale też zagraniczni literaturoznawcy oraz historycy.

fot. Pexels

Młoda Polska Babska – kobiecy głos w literaturze

Jak podkreślają badacze, skala i artystyczna ranga pisemnych wypowiedzi kobiet na przełomie XIX i XX wieku jest zjawiskiem bez precedensu w historii polskiej literatury. To coś absolutnie wyjątkowego. Co więcej, trudno znaleźć sytuację analogiczną w którejkolwiek z literatur europejskich tamtego czasu!

Kobiety-autorki pełniły niezwykle ważną rolę w kulturalnym świecie przełomu XIX/XX wieku. Pisały wtedy ciekawe poetki, m.in. Kazimiera Zawistowska, Maryla Wolska, Bronisława Ostrowska czy Maria Komornicka. Liryka była ich medium. W swoich tekstach opowiadały m.in. o świecie, religii, macierzyństwie, upływie czasu, miłości czy śmieci. Niektórzy znawcy literatury polskiej określają to zjawisko terminem „Młoda Polska Babska”.

To coś naprawdę zadziwiającego. W tamtych czasach nigdzie indziej literacki głos kobiet nie zabrzmiał tak wyraziście. Pisarska twórczość polskich autorek zajęła wtedy niezwykle rozległe i artystycznie doniosłe miejsca na mapie kultury.

Gabriela Zapolska (aktorka, dramatopisarka, powieściopisarka, publicystka, krytyczka teatralna i artystyczna), XIX w., fot. Wikipedia

Pisarki-emancypantki – siłaczki z piórem w dłoni

Na przełomie XIX i XX wieku przez polską scenę literacką przetoczyła się kulturowa rewolta. Głośne oraz wyraźniejsze niż wcześniej stały się kobiece głosy. W Polsce na literackim niebie zajaśniały wtedy takie nazwiska jak Klementyna Hoffmanowa, Narcyza Żmichowska, Eliza Orzeszkowa, Gabriela Zapolska, Maria Rodziewiczówna.

Później pojawiły się też Maria Konopnicka, Maria Grossek-Korycka oraz wspomniane wcześniej poetki: Kazimiera Zawistowska, Maryla Wolska, Bronisława Ostrowska i Maria Komornicka. Czasy Młodej Polski to bogactwo liryki kobiecej. Proza też była na wysokim poziomie. Mocną stroną tamtych autorek była wrażliwość, ale też przełamywanie granic tabu. Tworzyły literaturę żywiołową i pełną pasji. Nie tylko…

Młodopolskie pisarki i poetki poruszały tematy społeczne. Zwracały uwagę na rolę edukacji kobiet. Przemycały w tekstach wartości związane z samorealizacją oraz niezależnością, w tym ekonomiczną. Ich celem było zwiększenie aktywności pań w życiu publicznym. Pisarki często brały udział w działalności konspiracyjnej i charytatywnej. Angażowały się też w sprawy polityczne – narodowowyzwoleńcze.

Pisarki Młodej Polski chciały wprowadzić korzystne przemiany zachowań, ideałów i nawyków wśród kobiet. Twórczość ich wyróżniała świadoma siebie kobiecość. Dużą rolę odgrywała w niej różnie rozumiana niezależność, zarówno duchowa, jak i materialna. Podejmowały się tematyki egzystencjalnej, ale też pełnym literackim głosem wypowiadały swoją kobiecość, odmienność względem mężczyzn.

Narcyza Żmichowska (powieściopisarka i poetka), XIX w., fot. Wikipedia

Entuzjastki – moc kobiecości i siostrzeństwa

W Młodej Polsce nastąpił zwrot kulturowy. Kobiety w bardzo dużej liczbie zaczęły tworzyć sztukę literacką i przebiły się do szerszej publiczności. Ważnym pojęciem związanym z tamtymi czasami jest nie tylko „Młoda Polska Babska”, ale też grupa o nazwie „entuzjastki”.

W tym miejscu trzeba wyraźnie podkreślić pewne nazwisko. Pisarka Narcyza Żmichowska była jedną z polskich prekursorek feminizmu w literaturze i kulturze. Umiała opisać złożoność natury kobiecej. Założyła też ruch entuzjastek, czyli pisarek oraz publicystek skupionych wokół ważnych w tamtych czasach czasopism, takich jak „Pierwiosnek” czy „Przegląd Naukowy”.

Entuzjastki były nie tylko kobietami pióra, ale też myślicielkami. Te Polki łączyło życie w niezależności. Wiele mówiły oraz pisały o potrzebach kobiet. Wspierały też polską niepodległość. Były to prawdziwe „siłaczki”. Zmierzały do równouprawnienia kobiet. Prowadziły działalność publicystyczną, edukacyjną, społeczną, obyczajową i polityczną. W tej grupie były nauczycielki, autorki podręczników, książek dla dzieci, filozofki, patriotki, działaczki społeczne…  Jedną z nich była Faustyna Morzycka, pierwowzór głównej bohaterki „Siłaczki” Stefana Żeromskiego. Działaczka oświatowa, ale też rewolucjonistka (czynnie walczyła z caratem) o tragicznym życiorysie.

Entuzjastki to pierwsza znana polska grupa feministyczna. Ubierały się niekonwencjonalnie. Walczyły z kołtunerią mieszczańską. Nie były jednak wcale męskie. Nie wyzbywały się kobiecości i nie uznawały jej za słabość. To była ich siła! Ich dużą zasługą jest np. to, że wypracowały standardy nowej edukacji kobiecej. Zmieniły szkolnictwo. Zachęcały też panie do samodzielnego myślenia i życia. Przypominały o tym, że kobiety to nie tylko żony oraz panie domu.

Przełamywały stereotypy oraz konwenanse. Łączyły je relacje przyjacielskie i siostrzeńskie. Wspierały się w rozwoju osobistym oraz intelektualnym. Kres ich działalności położyła fala aresztowań po okresie Wiosny Ludów (1848/49). Wiele z tych kobiet zostało zesłanych na Syberię lub uwięzionych na lata. Bliski kontakt między nimi sprawił jednak, że przetrwały dziejową zawieruchę, cenzurę oraz aresztowania… I wciąż są tematem żywym, a także niezwykle inspirującym.

Faustyna Morzycka (pierwowzór „Siłaczki” Żeromskiego, działaczka oświatowa, uczestniczka zamachu na gen. Uthoffa),1906 r., fot. Wikipedia

To tylko mały przyczynek do tematu. Warto bliżej zapoznać się z życiorysami, ideami i twórczością polskich pisarek z przełomu XIX i XX wieku. To wartościowy wątek naszej historii oraz kultury, który może wywoływać wiele mądrych refleksji, nie tylko w marcu czyli miesiącu kobiet…

PS Interesujecie się dawnymi pisarkami polskimi? Sięgacie czasem po ich twórczość czy kojarzycie je jedynie ze szkolnych lat? Dajcie znać w komentarzach!

autor: Urocznica, źródła: „Polska literatura kobieca na przełomie XIX i XX wieku”, Aleksandra Złotnicka, apcz.umk.pl, encyklopedia.pwn.pl, wikipedia.org, „Wzmocnienie pozycji kobiet – miłość i listy. Narcyza Żmichowska i entuzjastki w XIX-wiecznej Polsce”, Natalie Cornett, repozytorium.uwb.edu.pl, „Młoda Polska Babska. Poetki młodopolskie”, zpe.gov.pl, „Doświadczenie kobiecości w tekstach młodopolskich poetek”, Dariusz Trześniowski, cejsh.icm.deu.pl, „Narcyza Żmichowska. Od guwernantki po entuzjastkę, czyli, jak pierwsza polska feministka zmieniała ówczesną szkołę”, Magdalena Konczal, strefaedukacji.pl, zdjęcia: Wikipedia, Pexels