Wielkanoc zbliża się wielkimi krokami. Już wkrótce będziemy obchodzić Niedzielę Palmową, zwaną niegdyś w Polsce także Kwietną lub Wierzbną. To jedno z najstarszych świąt w tradycji kościelnej. Co więcej, Niedziela Palmowa 2021 wypada już 28 marca! Święto rozpoczyna Wielki Tydzień, a upamiętnia triumfalny wjazd Jezusa do Jerozolimy, podczas którego na znak radości i uwielbienia rzucano Mu pod nogi gałązki palmowe. Nieodłącznym elementem Kwietnej Niedzieli jest oczywiście kolorowa palma wielkanocna, która ma bogatą tradycję i ciekawą symbolikę. Związanych z nią jest także mnóstwo wierzeń, zwyczajów oraz przesądów.

„Palma bije, nie ja biję, za tydzień Wielki Dzień, za sześć noc Wielkanoc!” lub „Palma bije nie zabije  –  wielki dzień za tydzień, malowane jajko zjem, za sześć noc – Wielkanoc”: te słowa towarzyszyły niegdyś „palmowaniu”, czyli symbolicznemu uderzaniu się poświęconymi palmami dla zdrowia, energii oraz urody. Mimo, że wiele dawnych obyczajów odeszło w zapomnienie, warto je znać. Palma wielkanocna dla polskiej kultury wciąż ma bowiem ważne znaczenie.

Pixabay

Historia i symbolika palmy wielkanocnej

Zwyczaj wykonywania palm podobno sięga czasów przedchrześcijańskich. Dawni Słowianie w wiosennym okresie przygotowywali „wiechy”. Miały one zapewniać pomyślność i odpędzać złe moce. Do ich przygotowania wykorzystywano gałęzie drzew oraz rośliny, które miały – jak wierzono – magiczne właściwości. Z czasem zwyczaj przeniknął do tradycji chrześcijańskiej, ulegając modyfikacji. Podobno zwyczaj święcenia palm wprowadzono do liturgii Niedzieli Palmowej w XI w.

Palmy wielkanocne nawiązują do wspominanych palmowych gałązek, jakimi witano Jezusa w Jerozolimie, jednocześnie symbolizują zmartwychwstanie i życie wieczne. To także znak triumfu, męczeństwa, odkupienia oraz zapowiedzi raju. Palemki to znak odrodzenia. Poszczególne elementy dekoracji, jak też kolory, mają symboliczne znaczenie. Zieleń to oznaka nadzieli, fiolet – oczekiwania, czerwień – miłości, żółty – odrodzenia, siły. Korona wieńcząca palmę to znak Chrystusa Króla, a spływające z niej wstążki – łączą niebo z ziemią.

pocztówki: 1), B. Boblowska, przed 1945, Księgarnia Polska w Paryżu; 2) Wesołego Alleluja, 1900-1930, BN; 3) A. Sobolewski, 1908-1922, Kraków; polona.pl

Rodzaje palm i tradycje regionalne

Dawniej palmy wielkanocne były zazwyczaj pękami gałązek, głównie wierzbowych, gdyż to drzewo kojarzy się w naszej tradycji z witalnością oraz odradzaniem się życia. Do bukietów dokładano także gałązki bukszpanu, barwinka oraz leśnych borówek. Dziś palmy to często małe dzieła sztuki, które tworzy się z żywych, suszonych, a czasem i sztucznych roślin. Najpiękniejsze są jednak te naturalne, zrobione własnoręcznie.

Wielkanocne palmy w zależności od regionu przyjmują różne formy. Szczególnie ciekawe są: palmy kurpiowskie, góralskie oraz wileńskie, pochodzące z  miejsc, gdzie wciąż żywe są dawne tradycje. Pierwsze zdobione są m.in. wrzosem, borówką, kwiatami z bibuły oraz wstążkami, kokardkami, drugie powstają np. z witek (np. wiklinowych, leszczynowych, wierzbowych), jałowca i bukszpanu, a ostatnie: zachwycają mnogością suszonych leśnych i ogrodowych kwiatów, traw, mchu oraz barwnych kłosów.

Warto przy tym dodać, że w wielu polskich miejscowościach odbywają się konkursy na najwyższą lub najładniejszą palmę. Sędziowie szczególnie doceniają te, które powstały dzięki pracy zbiorowej, najlepiej rodzinnej i wielopokoleniowej.

Pixabay

Przesądy i zwyczaje związane z palmami

Dawniej poświęconym palmom wielkanocnym przypisywano rozmaite właściwości dobroczynne. W tradycji ludowej miały szczególne znaczenie. Wierzono, że chronią ludzi, zwierzęta i domy. Po wyjściu ze świątyni uderzano się palmami, wierząc, że w ten sposób zielone gałązki przekazują ludziom zdrowie oraz siły witalne. Po powrocie do swoich siedzib, zamoczoną w wodzie palmą kropiono domy i obejścia. Nie wolno było nikomu ich pożyczać – uznawano, że to przynosi pecha.

Poza tym, ustawiano palemki w kątach wnętrz, by chroniły domowników przed chorobami i złymi mocami. Niekiedy ustawiano je w oknach by uniknąć piorunów, a by pozbyć się bólu gardła lub by zachować zdrowie: połykano oderwane z ich gałązek bazie. Poświęcone palmy przechowywano w domach przez cały rok. Niekiedy zatykano ja za świętymi obrazami. Nie wolno ich było niszczyć i wyrzucać. Przed nastaniem kolejnego Wielkiego Postu – palono je.

pocztówki: 1) J. Mehoffer, Dziewczynka z palmą, 1905-1916, Wieliczka, 2) Wesołego Alleluja, 1910-1930, BN, 3) A. Setkowicz, 1926, Bochnia; polona.pl

Zachęcam także do lektury tekstu: “Wielkanocne rośliny – wiosenna i świąteczna zieleń“.