„Lolita” to najgłośniejsza powieść Vladimira Nabokova. Niewątpliwie: książka, która odcisnęła piętno na wielu pokoleniach. W historii literatury, a nawet popkulturze, zajmuje ważne miejsce. Powieść po raz pierwszy została opublikowana w 1955 roku. Przez wiele lat uchodziła za dzieło skandalizujące i pornograficzne, a autor miał problemy z jej opublikowaniem. Niedawno została przypomniana dzięki wydawnictwu W.A.B., a burzliwa dyskusja na jej temat wybuchła ze zdwojoną siłą. Teraz i ja mogę się do niej włączyć, gdyż jestem świeżo po lekturze książki.

Powieść doczekała się tłumaczenia na kilkadziesiąt języków i kilku ekranizacji. Najsłynniejsze obrazy to film Stanleya Kubricka z 1962 r. oraz obraz Adriana Lyne’a z 1997 roku. „Lolita” uznawana jest za jedną z najważniejszych powieści XX wieku. Czy warto po nią sięgnąć? I jak ją czytać? Spróbuję tutaj odpowiedzieć na te pytania.

„Lolita”, czyli literatura wymagająca, estetyczna i gorsząca

Literatura piękna nie jest łatwa i nie jest jednoznaczna. Często łączy w sobie różne gatunki, a dominuje w niej funkcja estetyczna. Tego typu książki wymagają skupienia oraz pogłębionej lektury. Można je odczytać na wiele sposobów i na różnych poziomach. Tak też jest z „Lolitą”. Książka to perwersyjna literacka prowokacja, która opowiada o dwójce ludzi połączonych toksyczną, chorą relacją.

Powieść jest napisana pięknym, kunsztownym językiem, który może uwodzić, jednocześnie podejmuje się tematyki kontrowersyjnej i poruszającej, a jej fabuła to historia największej deprawacji i zgnilizny moralnej, jaka w ogóle może mieć miejsce. Vladimir Nabokov to zręczny prozaik, który szokującą treść zawarł w kunsztownej ramie literackiej. Tak połączył wyjątkowe i pisarskie sacrum z gorszącym, ludzkim profanum. Książkę wyróżnia poetycki język, artystyczny styl, a także liczne gry językowe oraz odniesienia do innych dzieł literackich. „Lolita” łączy w sobie elementy m.in. dziennika intymnego, powieści erotycznej, powieści drogi i kryminalnej. Jednocześnie szokuje skandalizującym tematem.

Książka Nabokova to powieść ekstrawagancka, prowokacyjna, podejmująca grę z czytelnikiem na poziomie literackim, psychologicznym oraz moralnym. Ta lektura nie jest pozycją dla odbiorców wygodnych i niecierpliwych, lubiących jedynie niewymagającą rozrywkę. Tę książkę trzeba czytać niespiesznie i należy przygotować się na udział w przedziwnej literackiej grze, jaką proponuje autor. Powieść może być dość trudna w odbiorze. Dlaczego? Już tłumaczę.

Humbert Humbert i Dolores Haze, czyli historia obsesji oraz gra z czytelnikiem

Książka opowiada o mężczyźnie zafascynowanym dwunastoletnią pasierbicą. Humbert, główny bohater powieści, to uczony i esteta. Mężczyzna owładnięty jest erotyczną obsesją na punkcie „nimfetek”, czyli niedojrzałych dziewczynek. Kiedy poznaje Dolores Haze – traci dla niej głowę. Dziewczyna jest niesfornym, bezczelnym dzieckiem, córką jego gospodyni. Humbert, by być bliżej niej, zgadza się na ślub z zauroczoną nim egoistyczną panią Haze. Kiedy umiera matka Dolores, dziewczynka zostaje sama. Staje się kochanką swojego ojczyma.

Ofiara erotomana, okradziona z dzieciństwa nastolatka czy zmysłowa młoda manipulatorka? Między Humbertem i Dolores zawiązuje się ryzykowna relacja. Lolita w zamian za prawo do intymnych zbliżeń szantażuje mężczyznę i próbuje czerpać z tego związku materialne korzyści. Mężczyzna z kolei robi wszystko, by dziewczyna była stale blisko niego. Ogranicza jej wolność, szpieguje ją. Kiedy ona zaczyna mieć różne zainteresowania, dalekie od zamiłowań opiekuna, Humbert coraz bardziej zanurza się w szaleństwie i zabiera ją w podróż po kraju.

„Lolita” to studium obsesji, złudzeń oraz niszczącego pożądania. Tematami książki są przede wszystkim pedofilia oraz kazirodztwo, ale nie tylko. To także pogłębiony psychologicznie portret okrutnego oprawcy, zwyrodniałego, zbrodniczego człowieka i jego ofiary, rozpuszczonej, pyskatej dziewczynki o rysach małej femme fatale. Postaci skomplikowanych, pełnych paradoksów. W tej książce nie ma dobrych ludzi, a nikt nie jest bez skazy. Dlatego to powieść niejednoznaczna, a jej prowokacyjnej fabule, dodatkowo – od początku do końca – towarzyszy gra literacka. Autor świadomie, w wysublimowany sposób, podjął się zabawy w kotka i myszkę na wielu poziomach, starannie gmatwając czytelnikowi lekturę oraz odbiór tej powieści.

Dodatkowo Nabokov skomplikował sprawę odczytu książki, pisząc, że „pewne łagodne duszyczki mogą Lolitę uznać za książkę pozbawioną znaczenia, ponieważ nie płynie z niej żadna nauka. Nie jestem czytelnikiem ani autorem prozy dydaktycznej, a za Lolitą, wbrew twierdzeniu Johna Raya, nie wlecze się żaden morał”. Mimo to, na początku powieści znajduje się właśnie fikcyjna przedmowa wspomnianego doktora Johna Raya Juniora, w której pisze on: „w tym przejmującym studium osobistym kryje się bowiem ogólniejsza nauka; niesforne dziecko, samolubna matka, dyszący szaleniec – są oni czymś więcej aniżeli żywo zarysowanymi postaciami z jedynej w swoim rodzaju historii: przestrzegają nas przed pewnymi niebezpiecznymi prądami; wskazują, gdzie czai się zło”.

Powieść Vladimira Nabokova, czyli książka nie dla każdego

„Lolita” to czytelnicza prowokacja. Pod względem fabularnym – gorsząca i kontrowersyjna, choć ciekawa z psychologicznego punktu widzenia,  pod względem literackim – poetycka, wyróżniająca się narracją i stylem na najwyższym poziomie. Książka mimo poruszanej tematyki, nie jest wulgarna ani obsceniczna. Powieść Nabokova to literatura ambitna, skierowano do ukształtowanych, oczytanych odbiorców.

Książka przekracza granice moralności i obyczajowości, jest studium choroby psychicznej, portretem dewianta, przykładem negatywnych relacji między mężczyznami a dziewczętami. Do tego: zawiera liczne aluzje literackie, gry słowne, motywy baśniowe. Budzi mieszane uczucia i skrajne emocje. Wciąż można ją nazwać niemoralną, nieetyczną, gorszącą, skandaliczną, nie sposób jednak odmówić autorowi talentu oraz swobody literackiej. Czy „Lolita” to wyrafinowane zło, które uwodzi otoczką, czy jednak powieść mająca głębszy sens? To pozostawiam Wam. Dodam tylko, że podobno Leopold Tyrmand napisał o niej: „Lolita to powieść o odkupieniu przez wstyd”.

Możecie przeczytać tę książkę, ale oczywiście – nie musicie. Nie zaliczam jej do pozycji obowiązkowych, ale oceniam jako interesujący eksperyment czytelniczy. Powieść Nabokova jest literaturą wysokiej próby. Polecam: wymagającym czytelnikom, obytym bibliofilom, ewentualnie – ku przestrodze.

mat. prasowe

Tytuł: Lolita

Autor: Vladimir Nabokov

Tłumacz: Michał Kłobukowski

Wydawnictwo: W.A.B.

Data wydania: 2021 (po raz pierwszy w roku 1955)

Więcej recenzji w Biblioteczce. Zachęcam także do lektury tekstu: “Polskie erotyki – najpiękniejsza poezja miłosna“.

autor: Urocznica, zdjęcia: mat. prasowe (okładka), Wikipedia (obraz “Dutch Girl in White”, Robert Henri, 1907)