W polskiej historii i kulturze mamy wiele postaci ważnych, ale niektóre są prawie całkowicie nieznane, mimo, że miały (lub wciąż mają) na nas ogromny wpływ. Ta książka to opowieść o jednej z wielu takich osób. Wacław Holewiński napisał publikację, która przybliża czytelnikowi człowieka, pełniącego dawniej ważną rolę w polskim malarstwie. Co więcej: ten mężczyzna z pewnością wpłynął na nasze postrzeganie rodzimej sztuki. „Oraz wygnani zostali” to nielinearna opowieść o życiu hrabiego Ignacego Karola Korwin-Milewskiego.

Holewiński przybliża w swojej książce ekscentrycznego szlachcica polskiego pochodzenia, niespełnionego malarza, prawnika, kolekcjonera obrazów, marszanda, sybarytę i właściciela wyspy położonej na Adriatyku.

Ignacy Korwin-Milewski, portret autorstwa Leona Wyczółkowskiego (1901), Wikipedia

Ekscentryczny kolekcjoner

Milewski, główny bohater tej książki, postać autentyczna, choć mężczyzna o niezwykle barwnym życiorysie, to człowiek ważny dla polskiej kultury, ale zapomniany. A to dzięki niemu dziś możemy oglądać w muzeach dzieła tak wybitnych twórców jak np. Józef Chełmoński, Jacek Malczewski, Aleksander Gierymski, Józef Pankiewicz, Leon Wyczółkowski, Anna Bilińska czy Jan Matejko. Milewski gromadził owoce twórczości artystów, by zostały zachowane dla Polski i świadczyły o naszej kulturze, a do tego był… hedonistą, pieniaczem oraz lowelasem.

Litewski Polak, wykształcony, z tytułem hrabiowskim. Żył na przełomie XIX i XX wieku. Wiele podróżował, uczył się. Chciał zostać malarzem, ale widząc niedostatki talentu, został kolekcjonerem i mecenasem sztuki. Do tego był publicystą, bogatym właścicielem ziemskim. Interesował się polityką. Awanturnik, miłośnik ekstrawaganckich rozrywek, ale bardzo skrupulatny kolekcjoner. Kilkukrotnie zmieniał obywatelstwo, był kosmopolitą i właścicielem Wyspy Świętej Katarzyny na Morzu Adriatyckim, gdzie w pałacu trzymał dzieła polskich artystów.

Milewski był estetą. Bardzo kochał sztukę, wspierał ówczesnych krajowych artystów. Uważał, że nie są gorsi od zagranicznych. Kupował jedynie płótna malarzy współczesnych. Zamawiał u nich dzieła, sowicie wynagradzał za pracę, oferował opiekę materialną, z niektórymi się przyjaźnił. Zachęcił ich do malowania swoich autoportretów. Zachował różne dzieła malarzy, by się nie rozproszyły i były świadectwem rodzimej kultury. To dzięki niemu w polskich muzeach możemy dziś podziwiać arcydzieła krajowej sztuki,  takie jak np. „Babie lato” Chełmońskiego i „Stańczyka” Matejki. O tym wszystkim przypomina właśnie w swojej publikacji Holewiński.

Aleksander Gierymski, Żydówka z pomarańczami (1881), Wikipedia

Opowieść z fragmentów

Książka ma bardzo ciekawy temat, osnuta jest wokół postaci fascynującej, budzi jednak zainteresowanie nie tylko treścią, ale też formą. W swojej powieści Wacław Holewiński przytacza najważniejsze wydarzenia z życia Korwin-Milewskiego. Książka to jednak opowieść utkana z fragmentów, kawałków, ma nielinearną konstrukcję. Autor buduje ją na podstawie wydarzeń, scen z życia, rozmów, wspomnień związanych z ekscentrycznym kolekcjonerem. W publikacji przyglądamy się Milewskiemu w różnym wieku, na różnych etapach życia. Raz jest dzieckiem, raz starcem, raz dojrzałym mężczyzną lub młodzieńcem.

Autor opowiada o jego konfliktach z żoną i z kochankami, bliskich relacjach z najważniejszymi polskimi i europejskimi artystami, dzieciństwie, dorastaniu, a także o… niezwykłym zmyśle, który pozwolił mu zgromadzić jedną z największych, najcenniejszych kolekcji malarstwa na świecie.

Jan Matejko, Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska (1862), Wikipedia

Historyczna podróż

Holewiński w książce zabiera czytelników w podróż po Litwie, Polsce, Niemczech i Włoszech. Odmalowuje wieloetniczną i wielokulturową Europę przełomu XIX/ XX wieku. Z uwagą przypatruje się swojemu bohaterowi, by w efekcie stworzyć eklektyczny portret tego niezwykłego człowieka.

Hrabia Milewski kochał życie. Zmarł w 1926 roku. Autor na końcu tak opisuje jego ostatnie godziny życia: „Miałem długie życie. I wiesz, co mnie w nim najbardziej cieszyło? – zapytał się hrabia. Jezuita odparł, że wszyscy wiedzą, że była to kolekcja. Ignacy pokręcił głową. – Tak, ona była ważna. Ale ważniejszy był czas. – Czas? – Jacob najwyraźniej nie zrozumiał, o czym mówi. – Czas, w którym żyłem”.

Józef Chełmoński, Babie lato (1875), Wikipedia

Ocalić od zapomnienia

„Oraz wygnani zostali” to książka historyczna, biograficzna, o wysokiej wartości literackiej. Nie jest lekka, ani łatwa w odbiorze, ale czyta się tę pozycję z zainteresowaniem. Widać, że autor włożył w książkę sporo pracy i korzystał z wielu źródeł. Hrabia Milewski to postać niezwykle barwa i zasłużona dla polskiej kultury. Bardzo dobrze, że powstała pozycja przybliżająca jego postać.

Warto mówić o Ignacym Karolu Korwin-Milewskim, należy go wspominać. Uważał, że nasza tożsamość może przetrwać w sztuce, miał sporo racji, bo wiele dzieł, które znalazły się w jego kolekcji do dziś budzi zainteresowanie, zachwyca i inspiruje. Współcześnie zbiór dzieł hrabiego Milewskiego uznawany jest za kanon malarstwa polskiego.

Książkę pożyczyłam z biblioteczki rodziców, zainteresowana jej opisem. Na koniec dodam jeszcze, że postać hrabiego pojawiła się też w powieści jednego z bestsellerowych współczesnych pisarzy polskich – Zygmunta Miłoszewskiego. O Milewskim popularny autor pisał w genialnej książce „Bezcenny” z 2013 roku. Szczerze tę powieść polecam, jak do tej pory to moja ulubiona pozycja z twórczości Miłoszewskiego. Wątek sztuki, nieoczekiwane zwroty akcji, miłość, ucieczki, oszustwa, pułapki, zaginiony obraz. To świetna powieść sensacyjna, dobrze napisana, zanurzona w sztuce i historii. Jeśli lubicie taką literaturę – musicie przeczytać tę książkę.

Wracając do „Oraz wygnani zostali”, to pozycja interesująca, ale jak wspominałam raczej niełatwa w odbiorze. Dla ciekawskich, miłośników historii, sztuki i literatury nieoczywistej. Książka dostępna jest też jako e-book.

Tytuł: „Oraz wygnani zostali”

Autor: Wacław Holewiński

Wydawnictwo: PIW

Rok wydania: 2020

autor: Urocznica, zdjęcia: Wikipedia, mat. prasowe