Noc z 29 na 30 listopada to czas magiczny. Wtedy urządzamy andrzejki, czyli wieczorną zabawę połączoną z wykonywaniem wróżb. To jedna z naszych najciekawszych polskich tradycji. Dawniej wierzono, że w tym czasie można zajrzeć w przyszłość. Do dziś zabawa, którą urządzamy w wigilię św. Andrzeja, kryje w sobie wiele tajemnic. Oto 3 ciekawostki o andrzejkach – być może odkryją kilka sekretów tej niezwykłej nocy listopadowej.
„Dziś cień wosku ci ukaże, co ci życie niesie w darze”: mówi jedno z popularnych przysłów andrzejkowych. Dawniej ten czas był ostatnią okazją do zorganizowania hucznej zabawy tuż przed rozpoczynającym się adwentem. Co interesującego kryje w sobie listopadowy wieczór wróżb? Poniżej 3 ciekawostki o andrzejkach.
pexels
1) Historia i nazwa magicznego wieczoru
Przypuszcza się, że genezy zabaw andrzejkowych można szukać w starożytnej Grecji. Na pogański charakter tej magicznej rozrywki nałożyła się tradycja chrześcijańska. W Europie zwyczaj tego typu wróżenia był znany w XII wieku, do Polski dotarł cztery wieki później. Pierwsza rodzima wzmianka literacka o tym zwyczaju pochodzi z XVI wieku z tekstu renesansowego poety i pisarza Marcina Bielskiego. Natomiast patron zabaw to święty Andrzej z Betsaidy, opiekun małżeństw oraz zakochanych.
Warto wiedzieć, że nazwę andrzejki, podobnie jak mikołajki i walentynki, piszemy małą literą. Dlaczego? Nazwy te są rzeczownikami pospolitymi, formacjami deminutywnymi (zdrobnieniami) typu plurale tantum (mają tylko formę liczby mnogiej). Zostały ukształtowane na wzór nazw uroczystości typu imieniny, zaręczyny, zaślubiny czy chrzciny.
pixabay
2) Ciekawe wróżby, czyli zwyczaje andrzejkowe
Dawniej wróżby andrzejkowe miały charakter wyłącznie matrymonialny i były przeznaczone dla niezamężnych dziewcząt. Traktowano je bardzo poważnie. Późnej do andrzejek zaczęto podchodzić jak do niezobowiązującej zabawy o charakterze damsko-męskim.
W dawnych czasach dziewczęta zaczynały wróżby już od rana. Np. zaglądały do studni, w nadziei, że zobaczą twarz przyszłego męża. Wieczorem nasłuchiwały, z której strony zaszczeka pies – stamtąd miał nadejść wymarzony kawaler. Liczyły również na prorocze sny. Niektóre ciekawe wróżby andrzejkowe przetrwały do dziś. Najpopularniejsze obecnie zabawy andrzejkowe to m.in. lanie wosku do zimnej wody, losowanie karteczek z wróżbą, spacer butów od ściany do drzwi, a także rzucanie za siebie długiej skórki jabłka.
pixabay
3) Andrzejki i katarzynki oraz pierniki
Katarzynki były męskim odpowiednikiem andrzejek. Obchodzono je 24 listopada. Wtedy, w wigilię świętej Katarzyny, patronki młodych mężczyzn, kawalerowie mogli poznać imię przyszłej żony. W tym niezwykłym czasie najczęściej wróżono ze snów. Co więcej, od końca listopada, gdy nadchodziły katarzynki oraz andrzejki, dawniej rozpoczynano przygotowania do Świąt. W tym czasie zaczynano piec pierniki. Wśród tych aromatycznych słodkości pierwsze miejsce zajmuje katarzynka.
„Wypiekano ją zwłaszcza jako pieczywo świąteczne, wypiekane od 25 listopada, czyli od dnia św. Katarzyny, aż do Bożego Narodzenia. Forma katarzynki intryguje i do dziś nie wiadomo w zasadzie nic o jej genezie. Legendy mówią o pannie Katarzynie, córce piernikarza, pełniącej w warsztacie zastępstwo za ciężko chorego ojca, która, nie mogąc znaleźć form piernikowych, wycięła charakterystyczny kształt z 6 połączonych ze sobą medalionów. Inna legenda opowiada o zakochanym w córce mistrza czeladniku, który wyciął z ciasta finezyjny wzór i nazwał go „katarzynką” na cześć pięknej córki mistrza”: czytamy na stronie muzeumpiernika.pl. Dziś za najbardziej piernikowe miasto w Polsce uważa się Toruń, istnieje jednak pewna hipoteza która mówi, że wcześniej tradycja wypiekania korzennych ciasteczek była popularna na Pomorzu, a dokładniej w dawnym Szczecinie. Przed wiekami głównym elementem bożonarodzeniowym w tym mieście były choinki przystrojone kolorowymi piernikami. To już jednak inna historia…
Magicznej końcówki listopada! Więcej niezwykłych tematów w dziale Czary-mary.
autor: Urocznica; zdjęcia: pixaby; źródła: „Polskie tradycje i obyczaje”, A. Willman, S. Chmiel, Dragon 2016; muzeumpiernika.pl/pl/content/historia, encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Pierniki_szczecińskie
