Perswazja a manipulacja: gdzie leży granica?

W dzisiejszym świecie, gdzie każdego dnia jesteśmy zalewani informacjami i komunikatami, kluczowe staje się zrozumienie różnicy między perswazją a manipulacją. Choć na pierwszy rzut oka mogą wydawać się podobne, znacznie się różnią. Zrozumienie tego pozwala nam nie tylko skuteczniej komunikować się z innymi, ale także chronić się przed nieuczciwymi wpływami. Perswazja a manipulacja – czym się różnią, jak je rozpoznawać, jak sobie z nimi radzić? Warto poświęcić, choć kilka chwil na głębsze zapoznanie się z tematem.

Amerykańscy badacze A. Pratkanis i E. Aronson wskazują, że perswazja i manipulacja są charakterystyczne dla współczesności: „każdego dnia bombarduje się nas jednym komunikatem perswazyjnym za drugim. Mamy do czynienia z perswazją opartą nie na wymianie argumentów i dyskusji, ale na manipulacji symbolami i naszymi najbardziej podstawowymi emocjami. Czy tego chcemy, czy nie, żyjemy w epoce propagandy”. Perswazja a manipulacja: czas się przyjrzeć im bliżej.

Pexels

Czym jest perswazja?

Perswazja to sztuka przekonywania kogoś do własnych racji. Opisywana jest często jako jedna z metod retoryki. Odwołuje się do intelektu, emocji i woli. Perswazja, w przeciwieństwie do manipulacji, nie powoduje szkody osobom przekonanym do danego poglądu.

Perswazja jest wykorzystywana m.in. w promocji, reklamie, public relations. Nazywana jest działaniem komunikacyjnym, nastawionym na porozumienie, dopuszcza wolność wyboru. Stosują ją często nauczyciele, rodzice.

To sztuka skutecznej komunikacji. Miewa pozytywne aspekty. Może np. motywować do zmiany, edukować. Opiera się na logicznych argumentach, wiarygodnych danych, otwartej komunikacji. Perswazja nie wprowadza w błąd, zakłada wzajemny szacunek, pozostawia możliwość powiedzenia „nie”. Komunikacja jest w niej otwarta, szczera.

Czym jest manipulacja?

Manipulacja (łac. manipulatio – manewr, fortel, podstęp; manus – ręka, manipulus – dłoń)  to forma wywierania wpływu na osobę lub grupę w taki sposób, by nieświadomie i z własnej woli realizowała cele manipulatora. To nieuczciwe kierowanie ludzkimi zachowaniami.

Wykorzystuje podstęp, ukryte intencje, szantaż emocjonalny lub psychiczny. Manipulacja jest ukierunkowana na sterowanie zachowaniem ludzkim. Nie szanuje wolnej woli, jej celem jest korzyść kosztem innej osoby. Narzędziem manipulacji jest na przykład propaganda. Oparta na kłamstwie i oszustwie, wykorzystuje ludzką bezrefleksyjność i lenistwo myślowe.

Problemem manipulacji to ważny temat z dziedzin psychologii, etyki, socjologii, prawa, a nawet językoznawstwa. Warto się nad tym tematem pochylić.  Manipulacja językowa stosowana jest w różnych sytuacjach społecznych, w reklamie, polityce, przekazach medialnych.

Cechy manipulacji to ukryte intencje, brak szacunku, korzyści jednostronne, presja i przymus, brak swobody wyboru. Manipulacja wpływa na myślenie, emocje, zachowanie innych. Komunikacja w niej jest podstępna, dwuznaczna.

Manipulacja bywa narzędziem socjotechniki. Przedmiotem manipulacji mogą być jednostki, struktury i grupy społeczne. To np. tendencyjne interpretowanie faktów i danych w celu udowodnienia własnej tezy, zwykle nieprawdziwe.

To wywieranie wpływu na człowieka, sterowanie i posługiwanie się nim wbrew jego woli. Istnieją różne typy manipulacji. To jednak w przeważającej większości działania samolubne, egoistyczne. W przypadku manipulacji nadawca nie posługuje się uczciwymi metodami.

Manipulacja jest często wykorzystywana w sferze politycznej. Np. językowa. Z kolei manipulacja psychologiczna wykorzystywana np. w sektach lub też innych grupach o destrukcyjnym charakterze. Warta obserwacji jest też manipulacja wykorzystywana w trakcie przekazywania wiadomości lub opinii w mediach.

Manipulacji towarzyszą: kłamstwo, fragmentacja przekazu, prowokacja, insynuacja, posługiwanie się wartościami aksjologicznymi, czyli wartościującym. Treści które nakłaniają odbiorcę do wyborów w taki sposób, że naruszają jego godność albo dobrą wolę, usypiają czujność odbiorcy, racjonalne i krytyczne myślenie, są uznawana za manipulacyjne.

Manipulować można treścią i sposobem przekazywania informacji. Manipulację językową często stosuje się w propagandzie i podczas tzw. prania mózgu. Manipulacja to działanie szkodliwe dla ofiary i wysoce nieetyczne. Niestety powszechne jest wykorzystywanie narzędzi i technik manipulacji.

Pexels

Jak rozpoznawać i reagować na manipulację?

To wymaga uważności, krytycznego myślenia. Czy intencje drugiej osoby są jasne? Czy czuję presję, poczucie winy lub lęk? Czy mogę powiedzieć „nie”? Czy proponowane rozwiązanie jest też korzystne dla mnie? Czy osoba, która na mnie wpływa, jest szczera w komunikacji? Jeśli masz wątpliwości lub czujesz się niekomfortowo, prawdopodobnie masz do czynienia z manipulacją.

Prawidłowe odebranie oraz zrozumienie manipulacji pozwala na przeciwstawienie się jej. Warto znać mechanizmy manipulacji i nauczyć się ją rozpoznawać. Dobrze jest też pamiętać, że częstym przykładem manipulatorów są osoby o skłonnościach narcystycznych.

Jak odróżnić perswazję od manipulacji?

Perswazja a manipulacja – czym się różnią? Warto zwrócić uwagę na intencję. Czy komunikat jest manipulacyjny? Kolejna kwestia to zatajenie prawdy. Manipulacja często polega na zniekształceniu lub ukrywaniu prawdy. Przymus. To też znak manipulacji. Wolny wybór jest cechą perswazji. Manipulacja stawia ultimatum.

Kto jest najbardziej podatny na manipulację? Na przykład osoby pod wpływem stresu lub zmęczenia, o ograniczonej wiedzy na dany temat, w sytuacjach kryzysowych.

Jak podkreślają eksperci, nasza podatność na manipulację rośnie. Wpływ ma na to m.in. przeciążenie informacjami, skupianie się na szybkich rozwiązaniach i uproszczonych przekazach. Podatność na manipulację do wyzwanie. Warto być świadomym konsumentem informacji, włączyć krytyczne myślenie, rozwijać umiejętność rozpoznawania różnych technik.

Jak się chronić przed manipulacją? Warto pogłębiać swoją wiedzę na temat technik manipulacji, unikać pochopnych decyzji, analizować intencje nadawcy, zwiększać swoją asertywność.

Pexels

Perswazja a manipulacja – umiecie je odróżnić? Znacie ich techniki? Dajcie znać w komentarzach.

autor: Urocznica, źródła: „Manipulacja, perswazja i socjotechnika jako formy wywierania wpływu”, M. Konieczny, Rozprawy i Materiały, 2023 (nr 2); www.szkoleniacps.pl, wikipedia.org, humanskills.pl, polskieradio.pl, effectiveness.pl, zdjęcia: Pexels

Cytaty o empatii i wrażliwości – dające do myślenia skrzydlate słowa