Grzyby w symbolice, folklorze i literaturze

Sezon na grzybobranie w pełni. W lasach – tłumy. Koszyki pełne. To idealny moment by dowiedzieć nieco więcej na temat jesiennych królów borów. Grzyby dawniej łączono z roślinami. Dziś uważa się, że to królestwo należące do domeny jądrowców. Te organizmy są ważnym elementem ekosystemu, ale też źródłem pokarmu dla ludzi i zwierząt. Pełnią również rolę w przemyśle oraz kulturze! Człowiek jest z nimi związany od wieków, a to wszystko sprawia, że warto poznać kilka faktów na ich temat… Jakie znaczenia mają grzyby w symbolice? Kto o nich pisał ze słynnych literatów? Jaką rolę pełniły w polskiej kulturze ludowej? Tu znajdziecie odpowiedź na te – i wiele innych pytań.

Grzybobranie to jedna z ulubionych, jesiennych aktywności Polaków. Nie brakuje amatorów leśnych zbiorów. Tak naprawdę niewiele jednak wiemy o grzybach, a to organizmy niezwykłe i fascynujące. Kuszą smakiem, kolorem, aromatem. Ich bogaty świat, nie tylko przyrodniczy czy kulinarny, może zaskoczyć! Grzyby w symbolice, sennikach, kulturze ludowej, magii, prozie i poezji… To tylko parę miejsc, jakie zamieszkują.

Pexels

Ciekawostki o grzybach

Na początek garść podstawowych faktów. Grzyby to grupa organizmów cudzożywnych. Wśród nich są gatunki jadalne, niejadalne i trujące. Pełnią ważną rolę jako składnik wielu środowisk. To istotny element obiegu materii w przyrodzie. Niezbędny detal ekosystemu.

Grzyby są źródłem pokarmu dla ludzi i zwierząt. Mają znaczenie w kulturze, przemyśle, gospodarstwie domowym. Ważne są m.in. w wytwarzaniu pieczywa, wina, piwa, serów. Poza tym – leków, antybiotyków.

Jako pokarm są ciężkostrawne, ale mają bogate walory smakowe i odżywcze. Znajdują szerokie zastosowanie w sztuce kulinarnej. Warto dodać, że Polska dostarcza aż 25% pieczarek oraz grzybów leśnych na rynek UE.

Pexels

Grzyby w kulturze i magii

Teraz można przejść do tradycji, historii, folkloru oraz tego, co niezwykłe. Już w starożytności grzyby budziły ogromne zainteresowanie. Istnieje też wiele opowieści o ich powstaniu. Wśród Majów, Azteków i Zapoteków powszechny był kult grzybów, którym stawiano pomniki. W Indiach czczono je jako symbol płodności. W czasach chrześcijańskich początkowo wiązane były z czarną magią.

Owocniki niektórych grzybów rosną w regularnych pierścieniach nazywanych czarcimi kręgami. W dawnych czasach przypisywano im czarodziejską moc. Wierzono, że tańczą w nich czarownice. Dziś wiadomo, że okręgi te to wynik promienistego rozrastania się grzybni, na której obrzeżach wyrastają owocniki. W taki sposób rośnie wiele gatunków muchomorów, kurek czy purchawek.

Dawniej grzyby wykorzystywano też w medycynie ludowej oraz podczas obrządków religijnych. Ich świat łączono często z magią oraz zaświatami. Kojarzono je ze świętem zmarłych. Uważano, że spożywanie ich w odpowiednim czasie może sprowadzić do domu przodków z zaświatów.  Wierzono, że dzięki grzybom możliwy jest kontakt z duszami zmarłych.

Poza tym, grzyby to wieków także symbol zdrowia i sił witalnych – dlatego pojawiają się na wigilijnym stole. Stosowano je również  do przepowiadania przyszłości. Nagły wysyp grzybów mógł – wedle wierzeń ludowych –  zwiastować przykre wydarzenia. Zarazę, śmierć, wojnę.

Niektóre grzyby od lat używa się jako afrodyzjaków. Dawniej wierzono, że dodają sił w walce oraz zmaganiach miłosnych. Stosowano je też na różne dolegliwości zdrowotne, a ich właściwości lecznicze potwierdziła współczesna medycyna.

Grzyb to, oczywiście, symbol lasu. Byt magiczny. Co ciekawe – nawet grzybobranie było aktywnością niezwykłą. Wierzono, że las jest miejscem tajemniczym, któremu należy się szacunek. Podczas wędrówki uważano, żeby być cicho. Nie śmiać się, nie ziewać, nie oglądać za siebie. Po przyniesieniu grzybów do domy – odmawiano modlitwy w podziękowaniu za pokarm.

Warto też wiedzieć, co oznacza sen o grzybach. Uważa się, że to zapowiedź zmiany. Grzyby w śnie mogą oznaczać też ostrzeżenie. Zbieranie ich w marzeniu nocnym to zaś znak poszukiwania szczęścia, ale również samotności. Sennik podpowiada również, że odnoszą się do naszych ukrytych, nieuświadomionych potrzeb.

Pexels

Grzyby w literaturze

Nadszedł czas na poezję i prozę. Grzyby, te niezwykłe organizmy, znajdujące się obok świata fauny oraz flory, nie raz zainspirowały literatów! Jeden z najpiękniejszych opisów grzybobrania przedstawił w „Panu Tadeuszu” Adam Mickiewicz. Wielu z nas z dzieciństwa kojarzy też popularny wiersz Jana Brzechwy – „Grzyby”.

Ze współczesnych pisarzy temat ten szczególnie lubi nasza noblistka: Olga Tokarczuk. Grzyby traktuje często jako metaforę, ale nie tylko. W powieści „Prawiek i inne czasy” pojawia się nawet rozdział o tytule „Czas grzybni”. Organizmy te pełnią ważną rolę też w książce „Dom dzienny, dom nocny”.

„Grzyby w twórczości Tokarczuk to byty inteligentne, tworzące sieci zależności, komunikujące się ze sobą oraz stanowiące wzór kooperacji. Pisarka, poza wymienionymi powyżej cechami, przypisuje im także moc magiczną”: napisała Anna Larenta w tekście „Grzybnia jako metafora w twórczości Olgi Tokarczuk”.

Pexels

Cytaty o grzybach

Na koniec: cytaty o grzybach. A także bonus! Przysłowia grzybiarskie. Szukając ciekawych zdań, złotych myśli oraz aforyzmów, nie sposób je pominąć. Pojawiają się w umyśle jak „jak grzyby po deszczu”.

„Grzybów było w bród: chłopcy biorą krasnolice,/ Tyle w pieśniach litewskich sławione lisice,/ Co są godłem panieństwa, bo czerw ich nie zjada,/ I dziwna, żaden owad na nich nie usiądą./ Panienki za wysmukłym gonią borowikiem,/ Którego pieśń nazywa grzybów pułkownikiem./ Wszyscy dybią na rydza; ten wzrostem skromniejszy/ I mniej sławny w piosenkach, za to najsmaczniejszy,/ Czy świeży, czy solony, czy jesiennej pory,/ Czy zimą. Ale Wojski zbierał muchomory”. Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz”

• „Lepszy rydz niż nic”. Przysłowie polskie
• „Hej, grzyby, grzyby,/ Przybywajcie do mojej siedziby,/ Przybywajcie orężnymi pułkami./ Wyruszamy na wojnę z muchami!”. Jan Brzechwa, „Grzyby”
• „Dwa grzyby w barszczu”. Przysłowie polskie
• „Gdy nas losu igrzysko zrobiło wielkiemi,/ Nie gardźmy biednym grzybem rosnącym przy ziemi”. Stanisław Jachowicz.
• „Gdzie jeden grzyb, tam i drugi”. Przysłowie polskie
• „W świecie grzybów nic nie jest na pewno”. Olga Tokarczuk, „Dom dzienny, dom nocny”
• „My lubimy grzybobranie./ Grzyby mają inne zdanie”.  Dorota Gellner, „Grzybobranie”
• „Z ludźmi jest tak samo jak z grzybami; czasem z wyglądu piękny, wspaniały człowiek ma w sobie jad”. Inho Czhö, Maski
• „Kiedy nie ma ryb, dobry i grzyb”. Przysłowie polskie

Pexels

autor: Urocznica, źródła: przekroj.pl, wikipedia.org, zpe.gov.pl, kuchnia.wp.pl, modr.pl, kobieta.gazeta.pl, repozytorium.uwb.edu.pl, rme.cbr.net.pl, zdjęcia: Pexels

3 polskie wiersze o jesieni: lektura na chłodne dni