Maria Konopnicka – 3 ciekawostki literackie o patronce roku

Maria Konopnicka jest jedną z patronek roku 2022. To świetna pisarka, tłumaczka, krytyczka literacka oraz publicystka. Poza tym, działaczka społeczna. Jedna z najwybitniejszych postaci polskiego pozytywizmu! Pisała pod wieloma pseudonimami. Wśród nich są m.in. „Ko-mar”, „Jan Sawa”, „Marko”, „Humanus” czy… „Mruczysław Pazurek”. 23 maja minęła 180. rocznica urodzin pisarki. Wiele się teraz o niej mówi, dlatego warto przyjrzeć się bliżej twórczości autorki. Do tego: znajdziecie tu kilka cytatów z jej tekstów. Zachęcam więc do lektury!

Konopnicka urodziła się w 1842 roku, a zmarła w 1910. Pisała prozę i poezję. Była tłumaczką oraz publicystką. Jej teksty wzbudzały kontrowersje, wywoływały polemiki, a także bywały ostro krytykowane. Mimo to, Konopnicka w swoich czasach była szalenie popularna i czytana przez wszystkich. Dziś znana jest głównie jako nazwisko z listy lektur szkolnych, twórczyni słynnej „Roty”, a także autorka literatury dla dzieci. Nie zaszkodzi patronkę roku 2022 poznać nieco lepiej!

A gdy serce twe przytłoczy/ myśl, że żyć nie warto,/ z łez ocieraj cudze oczy,/ chociaż twoich nie otarto.

Portret Marii Konopnickiej, drzeworyt Aleksandra Regulskiego według rysunku Józefa Buchbindera (1883), Wikipedia

Literackie ciekawostki o Marii Konopnickiej

Trwa Rok Marii Konopnickiej. Ten czas to idealny moment by przyjrzeć się bliżej twórczości pisarki. Wokół autorki przez lata narosło wiele krzywdzących stereotypów. Dla niektórych stała się symbolem nudy i archaiczności, zmorą z podręczników oraz nazwiskiem z nieciekawej listy lektur. Czas to zmienić! Baśnie, nowele, wiersze, dramaty, poematy, teksty publicystyczne, artykuły recenzyjne, przekłady… Oto jej bogaty dorobek literacki. A teraz kilka faktów!

Choćbyś poznał ziemię całą/ Milion gwiazd jeszcze zostało!/ Choćbyś gwiazdy znał na niebie,/ Jeszcze musisz znać… sam siebie.

Polska pieśń patriotyczna „Rota”, słowa: M. Konopnicka, muzyka: F. Nowowiejski (przed 1916), Wikipedia

1/ Jej wiersze cenią kolejne pokolenia czytelników

Liryka patriotyczna i społeczna przy­nio­sła Konopnickiej wiel­ki au­to­ry­tet oraz po­pu­lar­ność, która utrzy­mu­je się w pew­nej mie­rze do dziś. Dużym osiągnięciem poetyckim pisarki jest też twórczość o tematyce ludowej oraz wiejskiej. Jako poetka, inspiracji często szukała w naturze.

Poza tym – na wyróżnienie zasługują również jej wierszyki dla dzieci. Wolne od nachalnego dydaktyzmu, budzące wrażliwość, szczere, łączące powagę i humor, autentyzm oraz baśniową fantastykę… To wszystko sprawia, że wciąż jest lubianą autorką. Stale też sięgamy po cytaty z twórczości pisarki.

Wiersze Konopnickiej nadal czytają dzieci, chętnie wracają do nich również dorośli. W tym roku, z inicjatywy Narodowego Centrum Kultury, powstała płyta z utworami lirycznymi autorki. Muzykę na „Niezapominajki” napisał Janusz Strobel, teksty śpiewa zaś Nula Stankiewicz. Premiera albumu miała miejsce w Dzień Dziecka.

Tylko miłość jest siłą, co złagodzić może ból świata.

Maria Konopnicka, Wybór pism, 1902, Polona

2/ Pod wpływem podróży do Włoch napisała nowelę „Morze”

Wiele utworów Konopnickiej powstało podczas podróży po Europie. „Morze” to tekst, który opowiada o ludzkiej pysze i odwiecznej chęci dominacji człowieka nad naturą. Marzeniem głównego bohatera, teatralnego dekoratora, Prospera Kaputkiewicza, jest stworzenie najpiękniejszego morza – takiego, jakiego świat jeszcze nie widział. Z czasem Prosper popada w skrajne samouwielbienie. Pragnie konkurować z Bogiem, tudzież naturą. Czy mu się to uda? Na kwitach za pracę zaczyna podpisywać się jako Prospero, na zapleczu śni o tym, jak konstruuje na potrzeby spektaklu wiarygodny, wzburzony ocean. Tymczasem teatr usiłuje na siebie zarobić i nieustannie wystawia sztukę „Walentyna, czyli pantofel bez pary”…

„Morze” stało się podstawą do stworzenia współczesnego słuchowiska radiowego w reżyserii Kamila M. Banasiaka. Adaptacja jest dostępna w Jedynce. Radio zaprasza na słuchowisko w czwartki po godzinie 21.

Każde szczęście jest pragnieniem nieszczęścia.

„Szkolne przygody Pimpusia Sadełko”, M. Konopnicka, 1934, Polona

3/ Dokonała przełomu w polskiej literaturze dziecięcej

W ówczesnej literaturze dziecięcej panował nachalny ton moralizatorski i natrętne kreowanie wzorów do naśladowania. Konopnicka wyłamała się ze sztywnych oraz ciasnych ram tej twórczości. Dzięki doświadczeniom swojego dzieciństwa, macierzyństwa, otwartości na nowe idee, a także znajomości psychiki najmłodszych – pisarka dostrzegła potrzebę stworzenia takiej literatury, która przemówiłaby do wyobraźni maluchów, zamiast jedynie moralizować. W 1892 roku wysłała list do ilustratora jej pierwszego zbiorku poezji dla dzieci, w którym przedstawiła swoje poglądy na ten temat. Napisała wówczas: „Nie przychodzę ani uczyć dzieci, ani też ich bawić. Przychodzę śpiewać z nimi”.

Konopnicka w utworach dla najmłodszych budowała fikcyjne światy bliskie dziecięcej wyobraźni. Codzienną rzeczywistość często mieszała z fantastyką i motywami baśniowymi (np. „Na jagody”, „O krasnoludkach i sierotce Marysi”, „Szkolne przygody Pimpusia Sadełko”). Wprowadziła humor do literatury dziecięcej. Pobudzała też najmłodszych do refleksji i samodzielnego wyciągania wniosków. Poza tym, dostrzegała wychowawczą i terapeutyczną rolę baśni.

Nie wolno też zapominać o „Narodzie wielce osobliwym. Drobnym – niby ziarnka w bani”, czyli o krasnoludkach, które zawdzięczają swoje stałe miejsce w kulturze i literaturze polskiej właśnie Marii Konopnickiej! W Suwałkach, gdzie urodziła się pisarka, został nawet utworzony szlak turystyczny „Krasnoludki są na świecie”. Na trasie znajdują się figurki dziesięciu krasnali, bohaterów jej baśni „O krasnoludkach i o sierotce Marysi”.

To tylko garść ciekawostek o Marii Konopnickiej. Można by napisać o niej wiele więcej. Ten tekst niech będzie zachętą do sięgnięcia po jej twórczość lub odświeżenia sobie niektórych utworów pisarki. Warto choćby czytać melodyjne wiersze autorki i nie zapominać o jej ogromnym wkładzie w polską literaturę dziecięcą.

Czy to bajka, czy nie bajka,/ Myślcie sobie, jak tam chcecie./A ja przecież wam powiadam:/ Krasnoludki są na świecie!

M. Konopnicka, 1897, Wikipedia

autor: Urocznica, źródła: „Twórczość Marii Konopnickiej w edukacji dziecka”, Z. Redlarska, repozytorium.uwb.edu.pl, polskieradio.pl, ksiegarnia.pwn.pl, poezja.org, facebook.com/NarodoweCentrumKultury/, wikipedia.org, audycjekulturalne.pl, wolnelektury.pl, zdjęcia: Wikipedia, Polona, grafika główna: fotografia portretowa (lata 80. XIX w.), okładka pierwszego wydania „O krasoludkach” (1896)

Cyprian Kamil Norwid. Ciekawostki i cytaty z okazji 200 urodzin!