Mak – kwiatowe ciekawostki, przysłowia i cytaty

Delikatny, kruchy, zachwycający kolorem. Stały element letniego krajobrazu Polski. Rośnie w Europie, Azji, Afryce i Ameryce Północnej. Dla jednych chwast, dla innych – symbol. Mak polny, leczniczy, wschodni, tatrzański… Do rodziny kwiatu należy około 100 gatunków tej rośliny. Właśnie teraz mak zdobi polskie łąki, ogrody oraz pola. Warto przyjrzeć mu się bliżej.

„Kwitnie mak/ na znak,/ że lato./ Idę z tobą w noc po­pie­la­tą./ Słów nam brak,/ bo tak/ szczę­śli­wie/ szep­cą pta­ki ga­da­tli­we,/ że to znów po­go­da/ i w za­gro­dach kwit­nie mak”: napisała Agnieszka Osiecka w wierszu „Kwitnie mak”. Oto kilka poetyckich cytatów i parę ciekawostek o tych wyjątkowych kwiatach.

Pixabay

Kwiaty maku w historii

Maki były uprawiane już w starożytnej Mezopotamii. To także jedna z roślin biblijnych, która w tamtejszych tekstach jest metaforą ulotnego życia człowieka. Co ciekawe, na Krecie była czczona bogini maku. Wielbili ją Minojczycy. W mitologii wiązano go z osobami boga Morfeusza i bogini ziemi, Demeter. Nasiona rośliny mogą przetrwać w uśpieniu ponad 80 lat! Po poruszeniu gleby kiełkują często np. na polach bitew.

W Wielkiej Brytanii i Kanadzie panuje zwyczaj noszenia w Dniu Pamięci sztucznych maków przypiętych do ubrania na znak pamięci żołnierzy poległych w wojnach. Maki te są sprzedawane przez Brytyjską Legię Królewską, a dochód przeznaczony jest na rzecz weteranów. Czerwone maki są również symbolem krwi polskich żołnierzy poległych w bitwie pod Monte Cassino w pieśni wojskowej „Czerwone maki na Monte Cassino”.

„Przejdą lata i wieki przeminą,/ Pozostaną ślady dawnych dni/ I tylko maki na Monte Cassino”. Feliks Konarski, „Czerwone maki…”

Symbolika maku

Mak powszechnie symbolizuje m.in. wieczny sen, wyobraźnię, pocieszenie, przyjemność. Polska to kraj polnego maku. W słowiańskiej tradycji ludowej był on rośliną pozwalającą na przekroczenie granicy między życiem i śmiercią oraz symbolem płodności. Rośliny te pełnią ważne miejsce w rodzimej mitologii, kulturze oraz folklorze.

Pojawiają się w legendach, opowieściach, obrzędach ludowych (nasiona chroniły przed złymi mocami). W bajkach ludowych mak uchodzi np. za znak piękna oraz ozdobę kobiecych demonów. Pojawia się w zagadkach, pieśniach jako symbol obfitości, snu, zapomnienia. Nasiono maku często symbolizuje coś nasennego, niezwykłego lub przekraczającego ludzkie możliwości.  Dawniej wierzono też, że zbiory będą obfite, jeśli na polu rosną maki.

„I maczek tam wilczy/ Kraśnieje wśród żyta,/ I różą krzak głogu/ Na miedzy zakwita”. Maria Konopnicka, „Nasze kwiaty”

Kwiat narodowy

Mak rośnie na terenie całego kraju i jest nierozerwalnie związany z naszym krajobrazem oraz kulturą. Roślina powszechnie uważana jest za jeden z naszych kwiatów narodowych. To symbol towarzyszący Polakom od wieków.  Dla nas maki mają bardziej bogate znaczenie. Symbolizują m.in. przeszłość, trudną historię, kręte losy i odradzanie się. Stąd m.in. popularność pieśni „Czerwone maki na Monte Cassino” napisanej przez poetę, pieśniarza oraz autora wielu znanych przedwojennych tekstów Feliksa Konarskiego.

Mamy też liczne powiedzenia oraz przysłowia polskie o maku, np. „cisza jak makiem zasiał”, „dobrali się jak w korcu maku”, „ludzi jak maku, a roboty ani znaku”. „Syp mu na oczy mak” – mówią diabły w „Dziadach” Mickiewicza, chcąc uśpić Senatora. Roślina pojawia się też w folklorze dziecięcym: „Siała baba mak, nie wiedziała jak, a dziad widział, nie powiedział, a to było tak”.

„Maki czerwone z swojem piętnem czarnem,/ Któż wam kolory dał i dziwną moc?/ Jesteście nieba, czyli piekła ziarnem,/ Które raz szatan zasiał w ciemną noc?”. Henryk Zbierzchowski, „Maki czerwone”

Zastosowanie papaver (łac.)

W starożytności pąki kwiatowe maku były spożywane przez ludzi. Pisali o tym grecki filozof Teofrast i rzymski historyk Pliniusz Starszy. Używano też płatków do zabarwiania wina oraz napojów. Dziś nasiona maku wykorzystuje się w kuchni. Niektóre gatunki maku to rośliny lecznicze, wykorzystywane w zielarstwie, medycynie, przemyśle kosmetycznym.

Mak bywa też pięknym kwiatem ozdobnym, zdobiącym rabaty oraz polne bukiety – piękne prezentuje się np. z chabrami oraz rumiankiem. Bywa też wykorzystywany do tworzenia potpourri. To roślina ceniona z wielu względów.

„Na ziarnku maku stoi mały dom,/ Pieski szczekają na księżyc makowy./ I nigdy jeszcze tym makowym psom,/ Że jest świat większy, nie przyszło do głowy”. Czesław Miłosz, „Przypowieść o maku”

Maki w ogrodzie

Maki często wyrastają na polach i łąkach, ale bywają też ozdobą ogrodów. W zielonych zakątkach zwracają uwagę intensywną barwą, do tego – nie są trudne w uprawie. Maki mają płatki w różnych kolorach: od białego, poprzez żółty i pomarańczowy, różowy, aż do czerwonego. W Tybecie rosną nawet niebieskie kwiaty z tej rodziny.  Rośliny te lubią miejsca słoneczne oraz żyzne gleby. Maki ogrodowe to piękna ozdoba. Coraz modniejsze są  też łąki kwiatowe, na których królują m.in. właśnie te rośliny.

Warto jednak wiedzieć czym różni się np. mak polny a mak lekarski. Ten pierwszy jest niższy, ma drobniejsze kwiaty, liście oraz makówki. Poza tym, nie wszystkie gatunki rośliny można w Polsce uprawiać. Hodowanie maku lekarskiego (wykorzystywanego np. do produkcji silnych leków przeciwbólowych i narkotycznych) bez specjalnego zezwolenia jest całkowicie zabronione. Spokojnie można jednak posiać w swoich zielonych zakątkach wiele innych gatunków (mak polny, wschodni, syberyjski).

„Nad płotem się rozpostarło/ Słonecznikowe dumanie./ Makowe rude grzechotki/ na jednym klęczą kolanie”. Maria Zientara-Malewska, „Jesienne kwiaty”

Natchnienie artystów

Maki od wieków są natchnieniem ludzi sztuki. Pojawiają się np. w malarstwie oraz literaturze. Malował je m.in. tajemniczy „Mistrz z Frankfurtu”, Roman Bratkowski, Edward Dwurnik, Alfons Karpiński, Stanisław Masłowski. Motyw maku można znaleźć na elewacjach pałacu wilanowskiego. „Makówka wchodzi w skład girland zwieszonych z ramion atlantów na apartamencie króla”: można przeczytać na stronie www wilanow-palac.pl.

„Ze wszystkich stron szkarłatnym zalewem, płoną ogniska maków”: napisał o nich amerykański poeta Bayard Taylor. Piękne wersy kwiatom tym poświęcili w swoich lirykach słynni polscy poeci, m.in. Maria Konopnicka, Czesław Miłosz, Kazimiera Zawistowska, Tadeusz Różewicz, Bolesław Leśmian, Julia Fiedorczuk.  „Korzec maku” to tytuł tomiku poetyckiego Kazimierza Wierzyńskiego. Krystyna Miłobędzka nazwała swój zbiór scenariuszy teatralnych – „Gdzie baba siała mak. Gry słowne dla teatru”. Roślina występuje także w poezji dla najmłodszych, m.in. „Poeci dla dzieci. Ziarenka maku” Józefa Ratajczaka.

„Wspominając jego wargi ssące./ Mak czerwony zerwała na łące./ Pełna lęku i wstydu, i zmazy./ Przeżegnała się makiem trzy razy!”. Bolesław Leśmian, „Mak”

Pixabay

Lubicie maki? Bajeczne pola tych kwiatów to wdzięczny krajobraz dla fotografów. Kwitnące maki królują teraz w mediach społecznościowych. Zdjęcia w tle tych roślin to jeden z trendów lata, o czym informują np. popularne portale internetowe. Warto jednak nie tylko fotografować maki, zachwycać się ich pięknem wizualnym, tworzyć z nich bukiety – ale też poznać je bliżej. Jak widać, są znacznie piękniejsze i ciekawsze niż się wydaje na pierwszy rzut oka.

autor: Urocznica, źródła: „Miłosna mowa kwiatów”, swiatkwiatow.pl, muzeumkolbuszowa.pl, blog.ogrod-powsin.pl, sjp.pwn.pl, bajka.umk.pl, wikiquote.org, wolnelektury.pl, wiersze.annet.pl, zdjęcia: Pixabay

Chaber – roślina w ciekawostkach i cytatach poetyckich